106 Wrap-up populisme (Erlings07)
Ergens zit het me niet lekker. Ik lijk een VVD-basher te worden, dat wil ik niet. Niet Wilders is de schuld, niet Rutte en zelfs niet Erlings die zijn pleidooi houdt van leren van populisme zonder er een te worden. Van de PvdA of GL kun je ook soortgelijke beschouwingen houden. Ook zij zijn hun diepere principes kwijt geraakt, worden geregeerd door doctorandussen en spindokters, praten in one-liners. Klaver wordt door Erlings zelfs als een uitstekend voorbeeld genoemd naast Obama (Yes we can, Het kan wél, de overeenkomst is niet toevallig). Dus wat moet je? Wat is de moraal? Nou, dat ik weer eens mijn systemische paardje van stal haal. Er zijn geen schuldigen, we zitten in een verwoestende dynamiek waar we allemaal aan lijden. Het is wat Sue Johnson constateert bij echtparen die elkaar voortdurend bekritiseren. ‘Wie is de boef?’ is niet productief, de echte boef is de dynamiek waar je in terecht bent gekomen.
Overigens, zelf ben ik goeddeels afgehaakt van ‘de politiek’, ik kijk niet of nauwelijks meer naar talkshows en naar verkiezingsdebatten. Ik kan het niet meer aanzien, de gespeelde verontwaardiging, het zogenaamd boos worden en steeds maar weer dezelfde vragen en rituele antwoorden. Nooit eens een echte dialoog, alleen het tot vervelens toe herhalen van bekende standpunten zonder dat die ooit veranderen. Paradoxaal genoeg eindigt Erlings zijn boek ook met een pleidooi om tijd te nemen om nu eens echt te luisteren (en je mond te houden), maar dat is dan in de wijk, in het land, niet op tv natuurlijk. Overigens een prima afsluiting van het boek en doet me beetje denken aan de te rijke mannen die op het eind van hun leven in de goede doelen gaan.
🎭 Een systemische blik op populisme en inhoudsloos campagnevoeren
Of: hoe iedereen meedoet aan het spel waar niemand beter van wordt
Er is iets vreemds aan de hand met populisme. Het wordt verguisd én gekopieerd. Politici wijzen het af met één hand en nemen het over met de andere. Iedereen is tegen “het populisme” — en toch wint het, zelfs als het verliest. Hoe kan dat?
De systemische blik zegt dan:
Niet naar de persoon kijken, maar naar het systeem dat hem mogelijk maakt.
🧩 1. Politiek als markt: stemmen zijn valuta, emoties zijn reclame
In een gemediatiseerd landschap waar aandacht de echte schaarste is, verandert politiek in een concurrentiemarkt:
- De kiezer is consument.
- Politiek is storytelling.
- Campagne is marketing.
- De score is zetels, niet oplossingen.
In zo’n systeem overleven de partijen die “werken” — niet die het beste plan hebben, maar die de regels van het spel beheersen:
- kort,
- krachtig,
- herkenbaar,
- emotioneel.
Iedereen doet dus what works. Zelfs idealisten moeten mee, anders blijven ze onzichtbaar.
🧠 Gevolg: inhoud verdwijnt naar de achtergrond. Niet omdat niemand inhoud wil, maar omdat het systeem inhoud structureel afstraft: het is te traag, te genuanceerd, te moeilijk.
🌀 2. Populisme is geen storing, maar het eindproduct
Populisme wordt vaak gezien als een fout in het systeem. Maar systemisch gezien is het juist:
de logische uitkomst van een systeem dat polariseert, simplificeert en personaliseert.
Het systeem is gebouwd op:
- wij-zij-denken (kies je partij),
- emotionele identificatie (authenticiteit! leiderschap!),
- structurele mediahypes (dagelijks vuurwerk in plaats van structurele analyse).
In zo’n systeem is de populist de consequentste speler. Hij noemt het beestje bij de naam, zet het systeem op scherp, maakt het persoonlijk en scherp. En dus krijgt hij aandacht.
De nettere partijen die meedoen, worden populistisch in stijl, maar blijven verantwoordelijk in inhoud. Dat schuurt — en leidt tot ongeloofwaardigheid: “ze zeggen iets heel anders dan wat ze doen.”
🧷 3. Leiderschap is gereduceerd tot positionering
De inhoudelijke leider (de denker, de visionair) is systemisch ongeschikt geworden. Er is geen tijd voor visie, geen ruimte voor twijfel, geen podium voor nuance.
De leider van nu moet:
- framing beheersen,
- mediatraining doorstaan,
- viral kunnen gaan,
- partijlijnen als soundbites verkopen.
Zelfs wie het spel haat, moet het leren spelen — of uit beeld verdwijnen. Zo ontstaat een systeem waarin iedereen toneel speelt, inclusief de ‘echte’ populisten. De een doet het met een stropdas, de ander met een rochel en provocatie.
De mens verdwijnt. De rol blijft.
🔄 4. En het systeem beschermt zichzelf
Systemen houden zichzelf in stand. Iedereen zit vast in zijn plek:
- De journalist die nuance wil brengen, verliest zijn clicks.
- De politicus die visie wil delen, verdwijnt in het ruisfilter.
- De kiezer die zoekt naar verdieping, haakt af of stemt op gevoel.
De oplossing ligt dus niet in één persoon die “echt” gaat zijn.
De oplossing ligt in het doorzien van de dynamiek zelf.
🧭 5. Wat zegt deze systemische blik dan wél?
Ze zegt niet: “weg met populisten”
Ze zegt ook niet: “terug naar vroeger”
Ze zegt:
- Kijk naar de posities: wie zit waar, en wie heeft welke functie in het systeem?
- Zie de onderliggende behoefte: mensen zoeken verbinding, helderheid, erkenning.
- Herken de vervorming: hoe systemen die behoefte exploiteren tot clicks, likes en stemmen.
Ze vraagt:
Hoe kunnen we systemen bouwen die waarachtig zijn in plaats van efficiënt?
Of concreter:
- Media die belonen op diepgang.
- Politiek die ruimte geeft voor ethiek en inhoud.
- Burgers die tijd nemen om te twijfelen.
💬 Tot slot
Populisme is niet de schuld van Wilders.
Inhoudsloze politiek is niet de schuld van communicatiemedewerkers.
Het is ons systeem dat dit gedrag oplevert, onze collectieve logica die dit beloont.
En dus is de echte vraag niet: hoe verslaan we de populisten?
Maar:
hoe ontsnappen we uit het toneelstuk waarin populisme de hoofdrol heeft gekregen — en niemand meer weet waar het verhaal over ging?
🔢 Samenvatting per blog
🔗 1. Leren van populisten – Erlings, VVD (24 juli)
Een eerste verkenning van Erlings’ boek: populisme werkt omdat het emotioneel slim is. Daar valt van te leren. Maar zonder visie wordt het leeg. De VVD gebruikt deze technieken, maar distantieert zich tegelijk van de “echte populisten”.
Inzicht: Populisme is niet zozeer een mening, maar een manier van doen. Dat maakt het gevaarlijk verleidelijk — ook voor ‘normale’ partijen.
🔗 2. #101 – Leeg zonder inhoud – Erlings 02
Het boek blinkt uit in (het behandelen van) strategie en framing, maar mist een visie en inhoudelijke diepgang. Verkiezingen lijken een sportwedstrijd: alles draait om winnen, niet om waar het eigenlijk over zou moeten gaan. Overigens lijkt Erlings zich hier van bewust, want stipt het wel aan.
Inzicht: Als inhoud niet meespeelt, is winnen uiteindelijk betekenisloos.
🔗 3. #102 – VVD als liberale dekmantel
De VVD noemt zich liberaal, maar voert een (al dan niet verborgen) belangenagenda voor de bezitters. Vrijheid wordt versmald tot “geen regels”, “meer asfalt” en “laagste lasten” — zonder maatschappelijk besef of toekomstvisie. Afschaffen van de rente-aftrek is een taboe want dat kost stemmen, ballonnetjes over averechtse starters-subsidies zijn okay.
Inzicht: Het liberalisme is verworden tot verpakking voor behoud van comfort en status quo.
🔗 4. #103 – Elitair populisme: wij zijn nette populisten
De VVD bedient zich van dezelfde technieken als Wilders, maar met een nette verpakking. Zo ontstaat een subtiele, salonfähige variant van populisme: een bitterbal in de hand, een vijand in de mond.
Inzicht: Populisme is er in maatpak én bomberjack — het verschil zit in stijl, niet in inhoud.
🔗 5. #104 – Geslagen door de kat of de hond – Erlings 05
Een reflectie op het ongemak van kiezers die liever kiezen voor een foute leider die tenminste eerlijk is, dan voor een nette leider die alles verhult. Denk aan Trump vs. Clinton of Wilders vs. Rutte.
Inzicht: Transparante immoraliteit wordt soms als eerlijker ervaren dan verhulde schijnheiligheid.
🔗 6. #105 – Wat drijft een populist eigenlijk?
Je vraagt je af: wat bezielt figuren als Wilders of Baudet? Macht? Trauma? Egotrip? Of zijn ze gegijzeld door hun eigen rol en narratief? Erlings gaat hier niet op in — en dat is een gemiste kans.
Inzicht: Zonder zicht op de menselijke, psychologische en existentiële drijfveren van populisten blijven analyses oppervlakkig en moralistisch.
🎯 Overkoepelende boodschap van de reeks
De zes blogs vormen samen een stevig pleidooi voor:
- Politiek met visie én strategie,
- Morele helderheid zonder moraalridderij,
- En het besef dat populisme niet “de ander” is — maar een vorm die iedereen dreigt over te nemen als de inhoud verdwijnt.
Je toont dat populisme geen afwijking is, maar het logische gevolg van:
- inhoudsloos campagnevoeren,
- mediatisering van politiek,
- en partijen die hun morele kern hebben losgelaten ten gunste van “what works”.
