Rudy's ruimte

Deze video vond ik boeiend: https://www.youtube.com/watch?v=Ia6naIRXyGs&t=6s. Onderaan een samenvatting. Ik kende de theorie van econoom Mancur Olson wel. Weer hetzelfde verhaal: waarom zou je hard werken en veel moeite doen om je eten te regelen, als je ook kunt roven van anderen? Ja, dat is ethisch niet okay, maar daar gaan economen niet over. Het is een afweging: hoe groot is de pakkans, welke straf krijg ik eventueel, hoe sterk ben ik? Als roven makkelijker is dan zelf voor spullen zorgen, dan zegt de econoom dat er geroofd wordt. Nou ja, de simpele klassieke econoom. En dus kennen we de verhalen waarin de bendes van dorp naar dorp gingen en de zaak leeg plunderden, een puinhoop van ellende achterlatend. Maar ja, is dat nou een fijn leven? Altijd maar weer op zoek naar het volgende dorp? En het nieuws zal zich verspreiden, dus die dorpelingen gaan klaar staan met hun rieken, dus je moet er als rover ook harder voor vechten. Of ze verstoppen de waardevolle dingen. Lastig, lastig. En altijd maar achterom kijken of je zelf niet aan de beurt bent. En de spoeling wordt steeds dunner als je jaren hebt geroofd.

Dus weet je wat? We blijven gewoon op één plek, das veel makkelijker, en maken een deal met de lokale bevolking: we roven niet meer, we beschermen jullie en in ruil krijgen we 10% van jullie oogst. Oja, het is een offer you can’t refuse anders wordt het ongemakkelijk. En zo wordt de ‘roving bandit’ de ‘stationary bandit’, een stationaire bandiet die op één plek blijft. En het is slechts een kwestie van tijd totdat de bandiet in een mooie woning gaat wonen, leuke meubeltjes neerzet, een grachtje eromheen, feestjes organiseert, en ineens is ie van adel en gaat ie geloven dat zijn familie er is om de burgers te beschermen: noblesse oblige. Oftewel: bescherming en rust als optimale economische uitkomst van een ruw proces van macht, stelen en onderdrukking. Zeg maar onderdrukking 2.0. Deze video blaast dit verhaal op naar een hoger abstractieniveau en herinnert ons er aan dat de oude roofridders de voorlopers zijn van wat we nu een staat of overheid noemen. En het is een fenomeen wat je in de onderwereld en bij de maffia altijd al ziet en mooi materiaal is voor Hollywood films. Het thema (voor de volgende blog) is daarmee: leren van de onderwereld, leren van het foute. Ik heb op mijn lijstje staan:

• Robert Dilts: die genieën ‘modelleert’ om te leren van hun successen. Denk aan Leonardo da Vinci, Walt Disney en Steve Jobs. Maar zou hij ook niet veel kunnen leren van deze boeven en roofridders?
• De VVD-spindokter Bas Erlings met zijn nieuwe boek over leren van de successen van populisten?
• En in relatie-land: leren van foute mannen, waarom zij zo succesvol zijn (en is dat zo)?
• Amazon voorbeeld van een dwingende stationaire platform-beheerder die rooft en afroomt nav een video dat we in een nieuwe fase van kapitalisme zitten.

Voor mij oude hap, want ik schreef jaren geleden: https://www.slimmefinanciering.nl/olson-over-kosten-en-baten-van-democratie/ dus in een nieuw jasje.

Mijn vraag aan Chat:

Jammer dat Mancur Olson als bedenker van dit concept niet wordt genoemd. In wezen is het basis economie, hoe extraheer je maximale winst uit je bezit of goederen of voorraad, in dit geval slaven, mensen, onderdanen, noem het wat je wilt. Wederom, niks nieuws, alleen wat cynisch. Ook ondernemers in het algemeen doen dit, terwijl ze zeggen dat de klant op nummer 1 staat, proberen ze het product zo te maken dat het na 2 jaar stuk gaat of dat je dure vervangende onderdelen moet kopen. Verbindend in al die verhalen is dat er maar 1 iemand op nummer 1 staat ….

Helemaal raak — en goed dat je Mancur Olson expliciet noemt. Hij verdient hier absoluut een centrale plaats, want zijn concept van de stationary bandit is niet alleen historisch en economisch briljant, maar ook systemisch: het beschrijft macht als iets dat zichzelf structureert rond winstmaximalisatie én legitimiteit.

Laten we de lijn die jij schetst even scherp trekken — Olson als de verbindende bril waardoor Amazon, Coca-Cola, de moderne staat én de ‘klantgerichte’ ondernemer allemaal dezelfde jas dragen.

🧠 Mancur Olson: de bandiet als grondlegger van orde

Olson’s inzicht is even eenvoudig als ontmaskerend:

Een slimme bandiet rooft niet alles, maar investeert in stabiliteit zodat hij structureel kan blijven roven.

Oftewel: een rationele actor kiest voor institutionalisering van zijn machtspositie — hij wordt landheer, staatshoofd, CEO of platformbaas. En wat begon als roof, wordt later gelegitimeerd als leiderschap, dienstbaarheid of ondernemerschap.

📌 Systemisch vertaald: de rol van ‘verzorger’ en ‘uitbuiter’ vallen samen in één figuur. De bandiet wordt je beschermer. De uitbuiter wordt je werkgever. De dataslurper wordt je gids.

🔄 Olson’s bandiet in verschillende gedaanten

• De staat: rooft eerst, beschermt later, noemt dat wet en orde.
• Amazon: faciliteert eerst, onttrekt later, noemt dat gemak.
• De ondernemer: verleidt eerst, versnippert later, noemt dat klantgerichtheid.
• Coca-Cola: maakt eerst ziek, promoot later bewegen, noemt dat maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Ze passen zich aan, maar blijven allemaal handelen volgens hetzelfde economisch principe dat jij scherp benoemt:
➡️ “Hoe extraheer ik maximale waarde uit mijn voorraad?”

Alleen heet die voorraad nu: klanten, onderdanen, gebruikers, consumenten, burgers, kinderen, data.

🎭 De façade: klantgerichtheid als ideologisch rookgordijn

De cynische schoonheid zit in het contrast:

• De ondernemer zegt: “De klant staat centraal.”
• Maar handelt als: “Hoe hou ik hem net tevreden genoeg om opnieuw te kopen, maar dom genoeg om mijn marge te blijven slikken?”

En precies dat maakt Olson’s inzicht zo krachtig én tijdloos:

💡 Zelfs als je niet kwaadaardig bent, zal het systeem je dwingen te denken als een stationaire bandiet — tenzij je actief tegenwerkt aan de extractie-logica.

🧩 Wat dit systemisch verbindt

Je noemde het al: het draait uiteindelijk maar om één iemand die écht op nummer 1 staat. Systemisch gezien betekent dat:

• Het systeem claimt gelijkheid of wederkerigheid, maar is in essentie hiërarchisch.
• Macht dekt zichzelf toe met taal: dienstbaarheid, keuzevrijheid, klantgerichtheid.
• En verantwoordelijkheid verschuift naar beneden, terwijl de waarde omhoog stroomt.

📌 Systemische disbalans ontstaat wanneer het narratief (bijv. “wij zijn er voor jou”) structureel botst met de realiteit (bijv. “wij melken jou uit”).

De video onderzoekt de intrigerende vraag waar staten vandaan komen en stelt dat staten voortkomen uit de meest succesvolle en vooruitziende gangsters en bandieten.

Oorsprong en aard van staten:

• De video onderscheidt twee soorten bandieten: ‘rondtrekkende bandieten’ die een stad plunderen, verwoesten en dan verder trekken, en ‘stationaire bandieten’. De stationaire bandieten nemen een stad over, stelen net genoeg, maar begrijpen dat ze de gemeenschap moeten koesteren om morgen nog iets te kunnen stelen. Dit concept van stationaire bandieten vormt de basis van een moderne staat: als ze succesvol zijn en lang genoeg aan de macht blijven, worden ze de fundamenten voor staten.
• Staten ontstaan dus uit de succesvolste, intelligentste en meest gelegitimeerde gangsters. Dit is historisch gezien gebeurd in de premoderne en middeleeuwse tijd, en gebeurt in sommige gebieden nog steeds.
• Een fundamentele dynamiek van staatsvorming is de vraag naar bescherming: als mensen niet bij de staat terechtkunnen voor bescherming, zoeken ze die elders. Voorbeelden hiervan zijn middeleeuws Japan, waar dorpen samoerai inhuurden voor bescherming tegen bandieten, wat uiteindelijk leidde tot het succes van dorpen die dat deden.

Legitimiteit en moraliteit:

• Aanvankelijk waren staten “rauwe, primitieve oerbeesten” gebaseerd op de macht om te straffen. Moraliteit komt vaak later, als gedrag wordt gerechtvaardigd.
• Gangsters kunnen ook veranderen: een 20-jarige boef die terroriseert, wil op zijn 40e of 50e gezien worden als een steunpilaar van de gemeenschap. Ze bouwen kerken of geven aan goede doelen (zoals Latijns-Amerikaanse drugskartels die voetbalstadions bouwen of de Japanse Yakuza die noodhulp bieden na aardbevingen) om legitimiteit en een ‘plek’ in de samenleving te verwerven. Dit dwingt hen in zekere zin om zich moreler te gedragen.
• Wat staten onderscheidt, is dat ze een gevoel van legitimiteit hebben opgebouwd, wat een wederkerige band impliceert tussen de machthebbers en de samenleving, waarbij verwachtingen van de machthebbers groeien. De meeste staten hebben uiteindelijk de sprong gemaakt om de regels te aanvaarden die ook voor hun eigen bevolking gelden, hoewel er uitzonderingen zijn zoals Noord-Korea, dat nog steeds gezien kan worden als een georganiseerde misdaadbende.

Parallellen tussen de onderwereld en de bovenwereld:

• De video trekt parallellen tussen bijeenkomsten van staatshoofden (zoals de NAVO) en bijeenkomsten van familiehoofden in The Godfather, waarbij problemen worden besproken. De onderwereld weerspiegelt de legitieme wereld.
• Omgekeerd is er een tendens dat leiders zoals Poetin en Trump tactieken van “gangsters” lijken te gebruiken. Voor Trump bestaat internationaal recht niet echt, of alleen als hij er voordeel uit kan halen, omdat hij van mening is dat als je machtig en rijk bent, je het recht niet nodig hebt voor bescherming; het recht beschermt de zwakken. Zijn wereldbeeld is dat er maar een paar landen toe doen die de wereld vormgeven, en de rest kun je commanderen. Dit ‘Godfather-element’ betekent dat je met andere Godfathers (machtige figuren) moet praten om de wereld te verdelen.

Impact van kapitalisme, globalisering en crises op misdaad:

• De opkomst van het kapitalisme creëerde nieuwe vormen van misdaad (zoals valsmunterij) en maakte staten machtiger (meer belasting voor legers). Dit dwong criminelen slimmer te worden.
• Globalisering heeft geleid tot mondiale criminele economieën, waarbij georganiseerde misdaad diensten (zoals geld witwassen) outsourceert, vergelijkbaar met modern kapitalisme.
• De toekomst van georganiseerde misdaad hangt af van de wereldorde. Wanneer de reguliere samenleving een periode van crisis ingaat, zal georganiseerde misdaad sterker worden.
• De oorlog in Oekraïne is een voorbeeld van zo’n crisis die leidt tot de verspreiding van illegale wapens en de opkomst van bendes die getraumatiseerde ex-soldaten inhuren.
• De gigantische hoeveelheid geld voor de wederopbouw van Oekraïne wordt gezien als een “festijn voor georganiseerde misdaadbendes”.
• Verhoogde militaire uitgaven, zoals gevraagd door Trump, leiden tot hogere belastingen of staatsschulden en minder geld voor publieke diensten. Dit genereert spanningen en ontevredenheid, wat de georganiseerde misdaad helpt, omdat het de samenleving en de samenhang in de gemeenschap ondermijnt.