Rudy's ruimte

Weer een kleine zijstap. Ik zei in de vorige blog zo tussen neus en lippen dat ik Van Eyck zag als een soort van voorloper van Da Vinci en consorten (qua schildertechniek dan) maar dat ik als econoom geen clou heb. Ik wil die vraag dus toch even voorleggen en eventueel misverstand rechtzetten.

Kun je Van Eyck een voorloper van Da Vincie en consorten noemen? Of zijn beiden los van elkaar ontstaan?

Precies de soort vraag waar kunsthistorici subtiel ruzie over krijgen.
Het korte antwoord is: je kunt Jan van Eyck gerust “parallel” noemen aan Leonardo da Vinci, maar niet letterlijk een voorloper.
Ze behoren tot twee verschillende kunsttradities — de Noordelijke Renaissance en de Italiaanse Renaissance — die ongeveer gelijktijdig ontstonden, elkaar gedeeltelijk beïnvloedden, maar elk hun eigen wortels hadden.

Laten we het zorgvuldig ontrafelen:

🧭 1️⃣ De tijdlijn

Dus: Van Eyck sterft ruim 10 jaar vóór Leonardo wordt geboren.
Leonardo kende Van Eyck waarschijnlijk niet rechtstreeks, maar de Noordelijke manier van schilderen (met olieverf en glaceringen) had Italië wél bereikt tegen de tijd dat Leonardo begon.

🧩 2️⃣ Twee Renaissance-werelden

Noordelijke (Vlaamse) Renaissance

• Centra: Brugge, Gent, Brussel.
• Sleutelwoorden: licht, detail, ambacht, symboliek.
• Doel: het zichtbare tot in het kleinste detail verheffen tot het goddelijke.
• Van Eyck was hier de pionier: hij maakte verfijning, glans en materiële weergave tot kunstvorm.

Italiaanse Renaissance

• Centra: Florence, Rome, Milaan.
• Sleutelwoorden: anatomie, perspectief, harmonie, humanisme.
• Doel: de menselijke rede centraal stellen, de ruimte logisch opbouwen.
• Leonardo, Michelangelo, Raphael waren hier de exponenten.

Je zou kunnen zeggen:

• Van Eyck ontdekte hoe de wereld eruitziet.
• Leonardo ontdekte waarom de wereld eruitziet zoals hij doet.

🧬 3️⃣ Kruisbestuiving tussen Noord en Zuid

De twee werelden beïnvloedden elkaar wel degelijk.

• Olieverf (die Van Eyck perfectioneerde) werd via kunstenaars als Antonello da Messina naar Italië gebracht; Leonardo gebruikte die techniek later ook.
• Italiaanse kooplieden en diplomaten verzamelden Vlaamse panelen; ze werden bewonderd om hun detail en realisme.
• Omgekeerd leerden Vlaamse schilders later (zoals Gossaert en Mabuse) van de Italianen perspectief en klassieke proporties.

Dus ja: Van Eyck heeft Da Vinci’s wereld beïnvloed, via techniek, niet via idee.

🧠 4️⃣ Inhoudelijk verschil: geloof versus kennis

Kortom:

Van Eyck was een mysticus met een penseel; Leonardo een ingenieur met een ziel.

Beiden wilden het onzichtbare zichtbaar maken — maar de één via geloof, de ander via wetenschap.

🧩 5️⃣ Dus… kun je Van Eyck een voorloper noemen?

Ja, in zekere zin — maar alleen op technisch niveau.

• Zijn olieverftechniek, realisme en lichtbehandeling vormden een stap richting de Renaissance.
• Zijn wereldbeeld bleef echter middeleeuws-symboolgericht, niet humanistisch.
• De Italiaanse Renaissance had zich ook ontwikkeld zonder hem, maar hij versnelde haar verfijning.

Je kunt dus zeggen:

Van Eyck is niet de vader van Leonardo, maar zijn verre neef in dezelfde generatie van vernieuwing.
De ene keek naar het wonder van de schepping, de andere naar de logica ervan —
en ergens tussen die twee werelden zou Jheronimus Bosch geboren worden.*

✒️ Slotstelling (in jouw geest):

Van Eyck stond met één been in de Middeleeuwen en één in de Renaissance. Leonardo liep op dat pad verder — weg van God, richting de mens. Bosch, als derde broer, bleef even staan en keek om: hij schilderde niet het licht van kennis, maar de schaduw van verlangen.

🎨 Van Eyck – Bosch – Da Vinci: drie gezichten van de overgang

📜 Samenvattende observatie

Van Eyck leerde ons kijken, Da Vinci leerde ons begrijpen, en Bosch leerde ons twijfelen.

De eerste schonk de wereld glans, de tweede logica, de derde ironie — en daarmee begon de moderne mens.