Rudy's ruimte

Is er een evolutionaire verklaring voor dit fenomeen dat extra vrije tijd zich vult met onzin en rommel. Keynes zei in de jaren 30 van de vorige eeuw al dat we op weg waren naar de 10(?) urige werkweek. Dat is inderdaad wat we zouden hebben kunnen doen. Maar zo werkt het niet, we bedenken weer wat nieuws en krijgen het eerder drukker dan dat we onze tijd verlummelen. Wat is hier aan de hand? Ik vermoed dat de evolutie mensen die nieuwe dingen bedenken en het altijd druk willen hebben (belangrijk voelen, nuttig bezig zijn) heeft bevoordeeld. Zo lopen we in een macro-economische val hoewel we ieder voor zich streven naar meer vrije tijd lukt dat macro niet. Adam Smith had het in zijn TMS (Theory of Moral Sentiments) al over ’the wise men’ die zich realiseerden dat je maar een biefstuk per dag kunt eten en dat je geen 10 horloges kunt dragen. En Smith was een econoom die met de arbeidsdeling kwam om onze welvaart te verklaren. Als we allemaal wijze mannen of vrouwen zouden zijn of worden dan komt de wereld tot stilstand. Smith noemde dat de misleiding van de natuur. Zet dit verhaal eens in een breder perspectief.

Je raakt hier aan een groot en fascinerend thema: waarom “tijdwinst” nooit echt tot meer vrije tijd leidt, maar bijna altijd tot méér activiteit, méér complexiteit en uiteindelijk een hoger tempo. Dat kun je in verschillende kaders bekijken: evolutionair, economisch en filosofisch.

1. Evolutionaire verklaring

• Overlevingsvoordeel van de rustelozen
  Mensen die altijd bezig waren, risico’s namen en nieuwe dingen uitprobeerden, hadden evolutionair voordeel: ze ontdekten voedselbronnen, betere werktuigen en veilige plekken. Luiheid betekende achterblijven.
• Statusdrift
  In groepen loonde het om zichtbaar nuttig bezig te zijn: wie meer bijdroeg of ondernemender leek, kreeg status en daarmee betere kansen op partners en hulpbronnen.
• Afkeer van stilstand
  Ons brein is niet geëvolueerd voor rust en genoeg. Evolutionair gezien was er altijd schaarste en gevaar, dus extra capaciteit werd ingezet om verder te zoeken of te verzamelen. “Genoeg” kennen we nauwelijks biologisch.

2. Economisch perspectief

• Keynes’ voorspelling (1930s)
  Hij dacht dat productiviteitsgroei vanzelf tot minder werk zou leiden (de beroemde 15-urige werkweek).
  → Hij onderschatte status, consumptiedrang en systeemdynamiek: hogere productiviteit leidde tot méér productie en méér consumptie, niet tot rust.
• Adam Smith (Theory of Moral Sentiments)
  Smith wees al op de “misleiding van de natuur”: mensen streven naar luxe en status, maar vinden daar geen duurzaam geluk in. Toch blijft dat streven de motor van economische dynamiek.
  → Als iedereen tevreden zou zijn met één biefstuk en één horloge, zou het systeem stilvallen.
• Macro-economische val
  Individueel streven we naar rust of vrije tijd, maar collectief jagen we elkaar op: nieuwe producten, hogere standaarden, meer concurrentie. Dit is een vorm van Prisoner’s Dilemma: als jij stopt, loop je achter; als iedereen doorgaat, houden we elkaar in de tredmolen.

3. Psychologisch-sociologisch perspectief

• Parkinson’s law: werk breidt zich uit tot de tijd die ervoor beschikbaar is.
• Hedonische tredmolen: meer welvaart → hogere verwachtingen → geen duurzaam geluk.
• Cognitieve drift: ons brein vult leegte automatisch met activiteit, zorgen of plannen. Stilte en leegte worden vaak als ongemakkelijk ervaren.

4. Breder patroon

• Evolutie heeft ons uitgerust met rusteloosheid en prestatiedrang.
• Economie heeft die drang gekanaliseerd in productiviteit, groei en consumptie.
• Cultuur versterkt dit met statusvergelijking, prestatie-idealen en competitie.

Het resultaat: tijdwinst vertaalt zich niet in rust, maar in méér activiteit. Vrijgekomen ruimte wordt weer opgevuld. We leven in een constante “tredmolen van vooruitgang”.

5. Filosofische noot

• Smith zag de misleiding van de natuur: het streven zelf houdt de maatschappij draaiend, ook al levert het individueel vaak teleurstelling op.
• Keynes hoopte op een wereld waarin mensen zouden kiezen voor rust en zelfontplooiing, maar onderschatte dat “de natuur” (evolutie, statusdrang, economische prikkels) ons bijna altijd richting méér jagen en vullen drijft.
• De paradox: als we allemaal wijze mannen of vrouwen zouden zijn, zou het systeem stilvallen – en mogelijk ook onze evolutionaire drijfveer.

Samenvattend

Het fenomeen dat vrije tijd of extra middelen zich altijd weer vult, kun je zien als een evolutionaire erfenis (rustelozen overleven), een economische motor (status- en consumptiedrang) en een psychologische val (hedonische tredmolen).

Het is precies deze “misleiding van de natuur” die maakt dat de mensheid niet tot stilstand komt, maar zich voortdurend vernieuwt en overbelast.