216 De blikjeseconomie: nog een ronde effecten
Zie de blogs over onze nieuwe blikjeseconomie om het armoedevraagstuk op te lossen. Met een knipoog van Ralf Embrechts. Het blijkt dat je met één blikje per inwoner per kwartaal doneren in een kleine stad al een heel eind komt richting een basisinkomen voor zwerfduikers. Maar er zijn wat nadelen, het kan wellicht nieuwe zwervers aantrekken, en misschien wordt het blikjes wel onder je neus uit gegrist … Gisteren een tabel met de mogelijke gevolgen. Toch miste ik nog wel wat effecten, AI is ook nog niet perfect. Dus nog een ronde 2e orde effecten, zoals economen dat noemen, we nemen het wel serieus (natuurlijk niet ….). We krijgen zelfs een systeem-analyse met een krachtenveld! Inclusief gezondheidswinst. Maar wat vindt de frisdanklobby hiervan?
De volgende stap zou zijn om een echte MKBA voor heel Nederland te maken, maar ik denk dat de boodschap wel helder is. Dit zal niet gaan gebeuren, maar dat wist Ralf zelf ook vast wel.
Er zijn vast nog meer nadelen te bedenken. Wat zou de fabrikant van frisdrank hiervan vinden? Daar staat dan weer tegenover dat er gezondheidswinst is door minder frisdrankgebruik. Maar dat leidt weer tot minder omzet voor de vuilnisbakduikers …. Kortom, hier moet nog een slagje dieper worden gezocht.
Ja, precies — dit idee heeft een hele keten van onverwachte effecten. Als we het een slag dieper bekijken, zie je dat er een soort systeemspel ontstaat waarbij meerdere partijen tegengestelde belangen hebben.
Extra nadelen en complicaties
- Frisdrankproducenten en supermarkten
- Hogere prijzen door €10 statiegeld → consumenten kopen minder frisdrank.
- Minder omzet → banenverlies in de keten.
- Mogelijke lobby tegen het plan (ze zullen zeggen dat het marktverstorend is).
- Consumentengedrag
- Prijsprikkel: mensen gaan minder blikjes kopen (gezondheidswinst).
- Maar: de consumenten die wél kopen, worden onevenredig zwaar belast.
- Kans op zwarte markt: blikjes importeren zonder statiegeld en tóch inleveren.
- Prullenbakduikers
- Minder frisdrankconsumptie → minder blikjes in omloop → hun “businessmodel” verdampt.
- Basisinkomen afhankelijk van stabiele stroom blikjes — maar dat staat juist onder druk.
- Competitie neemt toe: meer mensen willen instappen (aanzuigende werking).
- Gemeenten en overheid
- Straten worden schoner (positief).
- Maar handhaving wordt complexer: bedelen om blikjes, mogelijke illegale handel.
- Lastige vraag: is dit statiegeld bedoeld als milieu-instrument of sociaal vangnet?
- Volksgezondheid
- Minder frisdrankconsumptie → gezondheidswinst (minder obesitas, diabetes).
- Maar dat gaat ten koste van inkomsten van de blikjesvangers.
- Onbedoelde ironie: gezonder volk = minder werk voor ‘blikjeseconomie’.
Diepere spanning
Wat je hier ziet is een klassieke systeemparadox:
- Elke oplossing creëert een nieuw probleem.
- Het verhogen van statiegeld levert wél een schonere stad en gezondheidswinst op, maar ondermijnt tegelijkertijd het bestaansrecht van de nieuwe “onderklasse-ondernemers”.
- Frisdrankfabrikanten worden geraakt, maar de zorgkosten dalen.
- Kortom: de baten vallen bij de samenleving als geheel, de lasten bij specifieke groepen.
Krachtenveld
| Actor | Belang | Potentiële winst | Potentiële verlies |
|---|---|---|---|
| Prullenbakduiker / statiegeldondernemer | Inkomstenbron, bestaanszekerheid | Basisinkomen via statiegeld, meer zichtbaarheid | Minder frisdrankverkoop → minder blikjes; meer concurrentie; afhankelijk van grillige stroom |
| Frisdrankfabrikant | Omzet en continuïteit | Geen (hooguit imago als “gezondheidsvriendelijk” bij lagere verkoop) | Hogere prijzen → minder consumptie → omzetdaling; negatieve lobbykosten |
| Supermarkten / horeca | Verkoop en klanttevredenheid | Minder zwerfafval rond winkels (schoner imago) | Daling frisdrankverkoop; logistieke last met retourblikken |
| Consument | Betaalbaarheid, gemak | Gezondheidswinst bij minder frisdrank; schonere omgeving | Veel hogere kosten per blikje; mogelijk hinder van bedelen/stelen van blikjes |
| Gemeente / overheid | Schone stad, sociale rust | Minder zwerfafval; lagere zorgkosten (gezondheid); zichtbare armoedebestrijding | Handhavingskosten; maatschappelijke weerstand; botsing doelstellingen (milieu vs. sociaal) |
| Samenleving als geheel | Sociale rechtvaardigheid, duurzaamheid | Schonere omgeving, gezondere bevolking, basisinkomen voor kwetsbaren | Kosten komen onevenredig bij consument terecht; afhankelijkheid van consumptie voor sociale zekerheid |
Observatie
Dit krachtenveld laat zien dat:
- Milieu en gezondheid winnen bij hoog statiegeld.
- Bedrijven (frisdrank, supermarkten) verliezen omzet en zullen lobbyen.
- Consumenten dragen de kosten en ervaren hinder.
- Prullenbakduikers profiteren aanvankelijk, maar het systeem ondergraaft zichzelf omdat minder consumptie → minder blikjes → minder inkomen.
Kortom: het plan schuift problemen heen en weer tussen actoren in plaats van ze structureel op te lossen.
