Rudy's ruimte

Een goede kennis van me is erg enthousiast over het nieuwe verkiezingsprogramma van de PvdA/GL combinatie. Eindelijk zijn we op de goede weg en ze hebben concrete plannen voor de toekomst. De problemen worden tenminste aangepakt. En niet meteen zeggen: wie gaat dat betalen? Eerst die toekomstvisie maar eens, en die staat er nu. Welnu, ik moet eerlijk bekennen dat ik ‘de politiek’ al een hele tijd niet meer zo volg. Altijd dezelfde riedels en soundbytes, ik praat het niet goed, maar ik kan er gewoonweg niet met mijn aandacht bijblijven. Het is zoiets als wat ik ook bij voetbal heb, ik doe echt mijn best iets van het genot mee te krijgen, maar daar ga ik weer met mijn aandacht. Anyway, omdat ik nu toch met die blogs aan de gang ben en Rudy de Ruimte gun: laat ik thuis eens kijken wat er allemaal in dat programma staat. Het leuke aan de ‘agent modus’ van ChatGPT is dat ik ook kan vragen in hoeverre de aandachtspunten die ik zelf heb in zo’n programma terug komen. Ik doe verslag van mijn (mini-) verkenning naar een paar verkiezingsprogramma’s, in een aantal delen. De vragen waar ik specifiek op ga letten in mijn analyse (omdat ik daar over heb geschreven, en dus vind ik die blijkbaar belangrijk):

• Is er oog voor een transitie naar een duurzamere wereld, maar vooral is er oog voor een rechtvaardige verdeling van de lasten? Want de energietransitie zit vol met paradoxen: gesubsidieerde Tesla’s voor mensen met een topsalaris die de kosten op de zaak zetten én er privé gewoon een andere dure auto naast hebben. Zonnepanelen die zichzelf terug verdienen (verdienden) maar vooral van toepassing op huiseigenaren die geen lening hoeven af te sluiten.
• Als het gaat om de wooncrisis: hoe denken ze die op te lossen en met name is er een visie op de lange termijn problematiek van de grondwaarde? Je kunt de wooncrisis niet oplossen als je grond als speculatief medium in de vergelijking laat zitten. Overigens hoort ook het bevoordelen van eigen-woning-bezit (tov huur) bij de kern van de problematiek, dus ook daar de voorgestelde aanpak van de partij van belang (voor mij, hier voor de exercitie).
• Een van mijn oude stellingen (toen ik me nog met duurzaamheid bezig hield): hebben ze door dat ons geldsysteem (waar banken geld creëren door wederzijdse schuldaanvaarding) in de weg zit bij het streven naar een meer duurzame en rechtvaardige wereld? Wat is hun visie op geld en banken? Overigens wil ik dit onderwerp (geld, banken, schuld) nog verder uitdiepen, nog niet aan toe gekomen
• Als het gaat over de asielproblematiek: erkennen ze dat ook daar de lasten ongelijk verdeeld zijn en nemen ze de ‘schreeuwers’ of ‘onbeschaafden’ serieus in hun voorstellen?

Dit zijn niet per se ‘de belangrijkste onderwerpen in het algemeen’ (hoewel het ook geen willekeurige opsomming is), maar bezien door mijn eigen bril van recente schrijverij en hier als test ingezet om de programma’s te verkennen. Grond, Geld en omdat het rijtje met G’s moet zijn: Gedoe (rond asiel en duurzaamheid). Na even wat brainstorm toch een betere trits gevonden: Grond, Geld en Gerechtigheid. En dan nog een variant met B’s: Bouwen, Banken en Burgers. Dekt de lading ook aardig.

Ik heb geen enkele intentie alle programma’s op die manier de revue te laten passeren maar laat hier een samenvatting zien van wat ik bekeken heb:

• Programma van de PvdA/GL.
• Om het niet eenzijdig ‘links’ te laten zijn: ook dat van de VVD (waar ik natuurlijk ook al eerder wat stukjes over heb geschreven).
• Ik kijk naar de verschillen en kom tot een voor mij verrassend inzicht over het verschil tussen links en rechts.
• Omdat de conclusies onbevredigend zijn (voor mijn vragen) zoek ik naar nog een 3e partij die mogelijk andere en voor mij een betere koers vaart. Ook hier is geen serieuze voorselectie gedaan, wellicht zijn er meer partijen die deze rol op zich kunnen nemen (denk het niet eigenlijk, maar kan het ook niet uitsluiten), maar hier gekozen voor het creëren van een ander ’tussenperspectief’ tussen ’traditioneel links’ en traditioneel rechts’.

Het verbaast me dat in dit programma de langere termijn effecten worden genegeerd. Als je bedrijven belast met een CO2 heffing, dan klinkt dat als stoer en rechtvaardig. Maar hoe gaat het werken? De bedrijven die zullen de prijs van hun producten verhogen. En wie is dan de klos? Omdat een product voor iedereen even duur is op de markt, betalen de lage inkomens het gelag. En hoe zit dat met dat extra bijbouwen van 100.000 huizen? Van wie komt de benodigde grond? Van de huidige eigenaars die een marktconforme prijs wensen. Dus zo komt algemeen belastinggeld rechtstreeks in de pockets van de speculaten. Huh? Hier wat fragmenten uit mijn zoektochtje.

Maar bedrijven die betalen betekent toch hogere prijzen van hun producten en dus betaalt consument? Rijke mensen merken daar weinig van. Ik mis een door redenering in de keten.

Exact — daar zit de systemische spanning die in verkiezingsprogramma’s vaak onderbelicht blijft. Laten we de keten eens logisch doorlopen:

🔄 Ketenredenering energietransitie & lasten

1. Bedrijven krijgen hogere lasten

• Via CO₂-heffing, hogere energiebelastingen, verplichtingen tot verduurzaming.

1. Bedrijven berekenen dit door

• Hogere productiekosten worden doorberekend in de prijs van goederen en diensten.
• Vooral basisproducten (voeding, transport, energie-intensieve goederen) worden duurder.

1. Consument betaalt uiteindelijk

• Hogere prijzen raken iedereen, maar relatief gezien het hardst de lagere en middeninkomens, omdat die een groter deel van hun budget aan primaire consumptie besteden.
• Rijke huishoudens merken het minder: zij hebben buffer, investeren sneller in verduurzaming, en consumeren minder in verhouding tot hun vermogen.

1. Overheid compenseert

• Via subsidies voor verduurzaming van huizen, lagere lasten voor lage inkomens, betaalbare basisenergie.
• Maar dit vereist voortdurende herverdeling en complexe uitvoeringssystemen.

⚖️ Conclusie

Hoewel GroenLinks-PvdA in het programma stelt dat de grote vervuiler betaalt, laat de keten zien dat dit in de praktijk vaak via hogere prijzen bij de consument terechtkomt. Rijke mensen kunnen dit makkelijk opvangen, terwijl lagere inkomens structureel afhankelijk blijven van subsidies en compensaties.

Met andere woorden: het is geen echte systeemaanpak, maar een cirkel van doorberekenen en corrigeren:

• lasten omhoog → bedrijven schuiven door → consumenten betalen → overheid compenseert.

Extra bouwen betaalbaar houden kan alleen met veel subsidie. Naar wie gaat dat geld? Even in de keten kijken, grondaankoop van wie en tegen welke prijs? Oftewel weer overheidsgeld naar eigenaren?

Precies, dat is de kern van de spanning. Als je de redenering doortrekt:

🔍 Ketenanalyse woningbouw bij GroenLinks-PvdA-plan

1. Grond

• Gemeenten of corporaties moeten grond aankopen om die 100.000 woningen te realiseren.
• De prijs van die grond ligt hoog, omdat de marktwaarde gebaseerd is op toekomstige woningbouw.
• Eigenaren (boeren, projectontwikkelaars, speculanten) krijgen dus de hoofdprijs.

1. Subsidies & investeringen

• Om “betaalbare” woningen te bouwen, moet de overheid subsidiëren (bijvoorbeeld via corporaties of bouwprojecten).
• Dat geld komt uiteindelijk bij de grondeigenaren terecht, want de kostprijs van de woning is grotendeels residuele grondwaarde + bouwkosten.

1. Bouw & corporaties

• Bouwbedrijven verdienen aan de productie zelf, maar de echte winst zit in de grondstijging.
• Corporaties krijgen publieke steun en moeten toch duur inkopen, dus de subsidie vloeit indirect terug naar de vorige eigenaar.

1. Bewoner

• Krijgt wel een lagere huur of koopprijs door de subsidie.
• Maar blijft afhankelijk van blijvend overheidsingrijpen, omdat de fundamentele kostendrijver (grondprijs) niet is aangepakt.

⚖️ Conclusie

Extra bouwen zonder ingrijpen in grondprijzen betekent in de praktijk dat publiek geld naar private grondeigenaren stroomt. De overheid betaalt de rekening om betaalbare woningen mogelijk te maken, maar de waardeontwikkeling blijft geprivatiseerd.

Oftewel: GroenLinks-PvdA belooft betaalbaarheid via bouwen en subsidies, maar creëert tegelijkertijd een geldstroom van belastingbetaler → overheid → grondeigenaar.

Dan naar asielopvang. Blijkt ergens dat er begrip is voor onbeschaafden en potentiële pvv stemmers? Worden deze mensen gecompenseerd zoals in mijn analyses voorgesteld?

In het conceptverkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA (2025) wordt asielopvang en migratie vooral benaderd vanuit menselijkheid en solidariteit. De kernpunten zijn:

• Eerlijke verdeling opvang: Gemeenten worden verplicht om opvang te realiseren, zodat niet één regio of groep inwoners alles draagt .
• Investeren in integratie: Snellere toegang tot werk, taal en onderwijs om participatie te bevorderen .
• Europa-breed beleid: Betere samenwerking en verdeling van verantwoordelijkheden binnen de EU.

👉 Wat níet in het programma staat:

• Er is geen expliciet begrip of erkenning van de zorgen van mensen die zich bedreigd voelen door asielopvang (zoals jij analyseert als de “onbeschaafden” of potentiële PVV-stemmers).
• Er is ook geen compensatie-gedachte voor omwonenden of groepen die zich benadeeld voelen, zoals jij die in jouw denkexercities voorstelt (financiële tegemoetkoming bij verlies van woningwaarde, banen, of ervaren onveiligheid).

Kortom: GroenLinks-PvdA zoekt het draagvlak vooral in verplichte spreiding en betere integratie, maar niet in compensatie of erkenning van lasten. Daarmee blijft het risico bestaan dat groepen die de kosten of overlast ervaren, zich niet gehoord voelen en politiek weglopen richting partijen als PVV.