Na het cynische ondernemersplan uit de vorige blog (hoe je zelf op zoek kan gaan naar nog meer complexe zaken waar veel geld in omgaat, die niemand boeien, om er zelf beter van te worden), moet ik als balans-act ook het omgekeerde vragen: hoe ziet een weerbaarheids-plan er uit, hoe kunnen wij als ‘onderliggende partij’ ons weren tegen als het onrecht. Natuurlijk rolt daar een evenzo fraai plan uit. Hoe zit het dan met het ongelijke speelveld, zij hebben mooie pakken en powerpoint en tijd genoeg, wij moeten het in onze vrije tijd erbij hobbyen? Kijk naar een Carlijn Kingma met haar fantastische kunstwerken die ons geldstelsel op de hak nemen?

Weerbaarheidsplan tegen “complexe geldmachines”

Stap 1. Kies je slagveld bewust

• Focus niet op alles tegelijk, maar op één systeem dat cruciaal is: pensioenen, banken, grondbeleid.
• Zoek de knoop waar de meeste macht en geld samenkomt (bij pensioenen bv. de rekenrente, bij banken de geldcreatie, bij grond de residuele grondwaarde).

Stap 2. Maak het begrijpelijk

• Vertaal vakjargon naar gewone taal en simpele voorbeelden.
• Gebruik visualisaties (denk aan Carlijn Kingma’s kaarten van geldstromen of simpele schema’s).
• Leg steeds uit: wat betekent dit concreet voor jou, voor je buurman, voor je kinderen?

Stap 3. Organiseer tegenmacht

• Sluit je aan bij of start een burgerinitiatief of stichting (denk: Ons Geld, Follow the Money, WOON).
• Werk met collectieve acties (petities, massaal bezwaarprocedures, burgerpanels).
• Koppel je aan vakmedia en onderzoeksjournalisten die al ervaring hebben in dit domein.

Stap 4. Doorbreek de complexiteit

• Stel simpele vragen die iedereen snapt, bv.:
• Wie profiteert van de kosten?
• Waarom is indexatie al 20 jaar niet gebeurd?
• Wie bepaalt de rekenrente?
• Blijf deze herhalen — elke keer dat bestuurders uitwijken, maak je zichtbaar dat ze iets te verbergen hebben.

Stap 5. Zet framing naar je hand

• Draai de “beste ter wereld”-claims om: beste voor wie?
• Gebruik beeldspraak: pensioenpot = spaarpot; grondrente = tolpoort; geldstelsel = waterleidingen.
• Maak het sexy en urgent: koppel het aan dagelijks leven (koopkracht, huren, zorgkosten).

Stap 6. Gebruik checks & balances

• Eis openbaarheid van documenten via WOO-verzoeken.
• Vraag om onafhankelijke toetsing (bijvoorbeeld door Rekenkamer, universiteiten die buiten het pensioenlobby-circuit staan).
• Maak parallelle rekenmodellen (zoals alternatieve indexatieberekeningen).

Stap 7. Zorg voor lange adem

• Complexe systemen veranderen niet met één actie. Zet in op structurele druk:
• Jaarlijkse rapporten of “shadow reports”.
• Doorlopende media-aandacht.
• Netwerken bouwen tussen burgers, journalisten, wetenschappers en politiek.

Praktische instrumenten

• Citizen journalism: eigen podcasts, blogs, YouTube-kanalen (voor uitleg en druk op media).
• Crowdsourcing: verzamel casussen van mensen die de gevolgen ervaren (bv. niet-geïndexeerde pensioenen).
• Rechtszaken: massale bezwaarprocedures of proefprocessen.
• Parallelle instituties: alternatieve denktanks, burgerfora.

Rode draad

Waar de “graaiers” leven van complexiteit + onverschilligheid, ligt de tegenstrategie in versimpeling + collectieve actie.

• Niet alle details hoeven publiek uitgeplozen te worden.
• Het is genoeg als steeds zichtbaar wordt wie profiteert en wie betaalt.
• Transparantie + herhaling = tegenmacht.

Toch een paar kanttekeningen. De tegenpartij heeft veel geld en macht, jij moet alles in je vrije tijd doen zonder middelen en tijd om de kennis op te bouwen, rechtzaken te voeren etc. Ook word je niet serieus genomen omdat je niet zo’n mooi pak en powerpoint hebt. En kijk naar wat Carlijn Kingma heeft gedaan voor het geldstelsel, een heel mooi en aansprekend verhaal voor iedereen zichtbaar en dat icm FTM en veel onderzoek er achter. Wat is hier de impact van?

Hele terechte kanttekeningen. Het klinkt mooi: “maak het simpel, organiseer tegenmacht”, maar in werkelijkheid bots je inderdaad op een asymmetrie:

• Zij hebben geld, lobby, fulltime professionals, toegang tot ministers en media.
• Jij doet het in je vrije tijd, zonder budget, vaak op vrijwillige basis.

Dat maakt het speelveld oneerlijk. Toch zijn er voorbeelden dat het kán schuren, en dat is precies waar Carlijn Kingma met haar Waterwerken van ons geld een interessant voorbeeld van is.

Impact van Carlijn Kingma’s project (met FTM en Ons Geld)

1. Zichtbaarheid creëren

• Ze maakte een extreem complexe werkelijkheid zichtbaar in één groot kunstwerk.
• Geen droge cijfers of modellen, maar een verhaal waar je doorheen kunt lopen en dat letterlijk laat zien hoe “geld” stroomt.

1. Aansluiting bij een netwerk

• Ze deed dit niet alleen: samenwerking met Follow the Money, Ons Geld, De Verleiders.
• Daardoor kreeg het een breed podium: publicaties, theatervoorstellingen, debatten, persaandacht.

1. Legitimiteit door vorm en kunst

• Een kunstwerk lijkt minder “activistisch” en wordt makkelijker toegelaten in musea, tentoonstellingen en zelfs in beleidskringen.
• Kunst heeft het voordeel dat het serieuze aandacht krijgt zonder meteen juridisch of activistisch bedreigend te zijn.

1. Educatief effect

• Het fungeert als instapmodel: veel mensen die anders afhaken, bleven hangen bij de kaart.
• Het gaf docenten, journalisten en politici een handvat om over te praten.

1. Beleidsdoorwerking (beperkt)

• Directe systeemverandering? Nee. Banken en ECB zijn niet ineens radicaal anders gaan werken.
• Maar: het heeft het maatschappelijk gesprek gevoed over digitale euro, risicovrije spaarrekening, macht van banken.
• Dat zorgde voor kamervragen, SER-onderzoeken en media-aandacht.

Grenzen van de impact

• Macht verschuift nauwelijks: de bestaande spelers blijven aan de knoppen.
• Vertraagd effect: verandering kost jaren (zoals bij het pensioenstelsel ook te zien is).
• Energie-intensief: één groot kunstwerk = jaren werk, veel fondsen, subsidies, samenwerkingen.

Les voor het weerbaarheidsplan

1. Zoek creatieve vormen: beeld, theater, podcasts – middelen die een gevoel oproepen, niet alleen ratio.
2. Werk in coalities: geen eenling zijn, maar aansluiten bij een journalistiek platform, vakbond of burgerbeweging.
3. Leg de lat lager qua doel: je verandert niet het hele systeem, maar je kunt wel het publieke bewustzijn kantelen. Dat is vaak de voorwaarde voor latere politieke actie.
4. Pak momentum: crises (bankencrisis, woningcrisis, inflatie) openen ramen van gelegenheid waarin jouw verhaal opeens urgent voelt.

👉 Concreet: de impact van Kingma is niet dat het systeem is omgegooid, maar dat er een beeldtaal en publieke agenda is gecreëerd rond geldstromen. En dat is precies de kracht: zonder zo’n verbeelding blijft de macht onzichtbaar.