Rudy's ruimte

Deze week een in mijn ogen droevig bericht over een al dan niet fictieve Jacques. Een oudere werknemer die niet zo handig is met WhatsApp en niet aan de discussies op kantoor meedoet. In de app ook verhalen over vakantiereisjes en het delen van foto’s. Jacques denkt dan ook maar een bijdrage te doen en zet onhandig een hartje onder een foto van een vrouwelijke collega in bikini. De rest is history en hieronder een korte versie van het krantenartikel. Ik kan AI natuurlijk vragen hoe je dit soort ellende zou kunnen voorkomen of hoe je dit anders aanpakt. Ik krijg dan een zouteloze reactie dat je het gesprek moet aangaan, voorlichtingsbijeenkomsten moet organiseren enzoverder. Niet per se onwaar, maar het haalt de angel uit de reden waarom dit bericht mij treft. Ik wil eens onderzoeken hoe dit bericht vanuit de ‘oude doos’ filosofie van de kantoorjungle van Joep Schrijvers zou kunnen worden gelezen. Ik zeg ‘zou kunnen’ want het is een mogelijke manier van kijken, zoals er ongetwijfeld nog andere zinvolle manieren zijn. Het is een meer systemisch perspectief, het raakt aan een dynamiek die kan ontstaan door krachten die in de maatschappij vaak met goede redenen hun intrede doen maar collateral damage hebben (kromme zin, maar okay dan maar). Zie het overigens als een fictieve casus, het maakt me ook niet uit of de goede man Jacques heet en of er sprake is van een foto met bikini al dan niet van Lisa die wordt geliket.

Samenvatting (bron: artikel “Jacques (58) reageerde voor het eerst en dat viel niet zo best in de groep”, AD / DPG Media, 9 augustus 2025)

Jacques (58) werkte al 19 jaar probleemloos bij zijn werkgever en stond bekend als loyaal, sociaal en behulpzaam. Hij hield van contact met jongere collega’s en genoot van hun verhalen en foto’s in de groepsapp. Enkele weken geleden plaatste collega Lisa (23) een vakantiefoto in bikini met een cocktail. Jacques reageerde met “Mooie foto, je staat er prachtig op” en een duimpje. Lisa vond dit ongepast en meldde het aan HR als grensoverschrijdend gedrag.

Jacques kreeg een stevige waarschuwing, werd extra in de gaten gehouden, kreeg voorwaardelijk ontslag en werd verteld dat nog één vergelijkbare melding tot ontslag zou leiden. Jacques voelt zich geslachtofferd: de groepsapp leek hem een plek van luchtige en persoonlijke uitwisseling, maar volgens HR overschreed hij de grens tussen collegiaal en privé. Hij ervaart dat er in de huidige werkomgeving veel meer alertheid en gevoeligheid is voor machtsverhoudingen, leeftijdsverschillen en genderdynamiek.

Analyse in de geest van “Hoe word ik een rat?”

1. De context – kantoor als speelveld
In de klassieke kantoorcultuur draait het minder om het werk en meer om de spelregels die niet in het handboek staan. Schrijvers beschrijft het als een arena waarin iedereen bezig is met zijn positie, zichtbaarheid en overlevingskansen.

• Jacques: de loyale veteraan, sterk in vakkennis, sociaal betrokken, maar te weinig geslepen.
• Lisa: jong, digitaal vaardig, alert op machtsverhoudingen, en zich bewust van de kracht van formele kanalen (HR) in plaats van informele (direct gesprek).

2. De zet – framing van het incident
In de rattenlogica is een opmerking geen losse flodder, maar een kans om een pion te verplaatsen op het bord. Lisa kiest ervoor om niet met Jacques te praten, maar naar HR te stappen. Daarmee:

• Framed zij het gedrag als grensoverschrijdend (formele kwalificatie, vastgelegd in dossier).
• Zet zij Jacques direct in de verdedigingsmodus.
• Vergroot zij haar eigen imago als iemand die “onveilig gedrag aankaart” – een pluspunt in veel organisaties anno nu.

3. Het mechanisme – macht via procedures
In het rattenhandboek zijn procedures en HR-instrumenten machtiger dan persoonlijke overtuigingskracht. Door de institutionele weg te kiezen, verschuift de machtsbalans:

• HR móet reageren (compliance, reputatie, juridische dekking).
• De oudere werknemer wordt het risico – niet de collega.

4. De naïviteit van Jacques
Jacques speelt nog volgens oude spelregels:

• Lichte plagerij of compliment als sociaal cement.
• Groepsapp als “borreltafel” in digitale vorm.
• Vertrouwen in de bedoeling boven de letter van de tekst.
  In de huidige kantoorrealiteit is dit achterhaald: intentie telt minder dan interpretatie en interpretatie wordt gedomineerd door wie de formele kanalen beheerst.

5. De systemische onderlaag
Wat hier speelt is niet alleen een generatiekloof, maar een structurele verschuiving:

• Kantoorpolitiek wordt steeds meer gedigitaliseerd: WhatsApp, Slack, Teams-chats zijn semi-officieel bewijs.
• Compliance en reputatierisico’s sturen organisaties naar “zero tolerance”-reacties, ook als dat relationele schade oplevert.
• Machtsverhoudingen verschuiven: de jonge werknemer met HR-contacten kan net zo machtig zijn als de oude rot met netwerk en kennis.

Lessen uit de rattenlogica

1. Begrijp het bordspel: alles wat je zegt, kan en zal tegen je gebruikt worden.
2. Ken de formele én informele kanalen: wie beheerst welke weg, en wat betekent dat voor de uitkomst?
3. Lees het klimaat: is je bedrijf in “psychologische veiligheid”-modus, of in “output”-modus? Dat bepaalt hoe elk incident wordt gezien.
4. Houd strategische afstand: gezelligheid is prima, maar nooit zonder filter in digitale context.

Oplossingsrichting vanuit systemisch perspectief

Niet het “praat het uit”-advies, maar:

• Bewustwordingstraining in kantoorpolitiek voor oudere werknemers: spelregels zijn veranderd, ken de nieuwe valkuilen.
• Digitale hygiëne: wat je in de kroeg zou zeggen, zeg je niet in een bedrijfsapp.
• Tweerichtings-verantwoordelijkheid: jonge werknemers moeten leren dat escaleren via HR krachtig is, maar ook destructief kan zijn voor relaties en teamvertrouwen.
• Mentale voorbereiding: besef dat werkrelaties transactievere zijn geworden – loyaliteit en dienstjaren beschermen je niet tegen een strategische zet van een collega.