Rudy's ruimte

Opleiding is zo’n beetje het belangrijkste om hogerop te komen, meer te bereiken in dit leven. Dat heb ik ook lang gedacht. Wellicht zet dit betoog van Michael Sandel je aan het denken. Met een enorme rust legt Sandel uit hoe deze gedachte in ons bestaan verweven is geraakt. Inmiddels zijn we zover gekomen dat als je geen diploma hebt, je niet meer meetelt. En erger nog, dat het je eigen schuld is, immers jij bent verantwoordelijk voor je eigen talenten en de ontplooiing daarvan. Het is de ultieme vorm van onderdrukking, namelijk die door jezelf, jij vindt van jezelf dat jij de schuldige bent, want je hebt alle kansen gehad, jij hebt het verkloot. In de economieboekjes leer je dat een hoge beloning te maken heeft met schaars talent (veel diploma’s = de top bereikt = schaars = veel verdienen). En de markt zegt ook: als er ergens meer te verdienen valt dan gaan daar meer mensen op af en zal het loon vanzelf weer dalen. Oftewel, omgedraaid, een hoog loon betekent: je verdient het, het mag, het is logisch, je hoeft je niet te verdedigen voor je welvaart en positie. Tinbergen (Nobelprijswinnaar economie) daarentegen zei als directeur van het CPB dat hij zijn werk leuk vond, het een eer was om dat te mogen doen, een voorrecht en dat hij het maar raar vond dat ie er dan zoveel geld voor kreeg. En vies werk wil in principe niemand doen, en toch betaalt dat weinig, want je hebt er geen diploma’s voor nodig. Ook weer iets waar je later, ná je studie economie dus, over na gaat denken. Of zoals Bregman zich ooit afvroeg: waarom verdienen vuilnismannen minder dan bankiers?

En je gaat anders kijken naar de reclame van L’Oreal met de beroemde verzuchting ‘because you’re worth it’……. Lees verderop hoe Sandel deze reclame uitlegt!

Je legt hier de vinger op een fundamentele paradox van het meritocratische en marktgerichte denken: het morele gelijk van de markt wordt als natuurwet gepresenteerd, terwijl het in werkelijkheid vol interne tegenstrijdigheden en ideologische keuzes zit. Laten we je observaties systematisch ontleden en verbinden:

📌 1. De meritocratische logica: “Je verdient wat je verdient”

Sandel noemt dit de tirannie van de verdienste: wie ‘beloond’ wordt door de markt, verdient die beloning ook moreel. En omgekeerd: wie weinig krijgt, zal daar wel te weinig talent of inzet voor hebben gehad.

Deze logica produceert een morele hiërarchie:
Hoog salaris = waardevol mens = respect
Laag salaris = falend mens = eigen schuld

📌 2. De markt als morele maatstaf — maar met gebreken

De economie leert inderdaad dat beloning het resultaat is van vraag en aanbod, met als impliciete aanname:
👉 Wie schaars is, is duur, dus waardevol.

Maar in de praktijk klopt dat niet:

• Notarissen en consultants zijn er in overvloed, toch blijven hun tarieven hoog.
• Schoonmakers, leraren, zorgverleners zijn schaars, maar krijgen structureel te weinig.

Waarom?

Omdat markten geen objectieve waardesystemen zijn, maar gestuurd worden door machtsverhoudingen, culturele normen en beleid.

📌 3. De mythe van het loon als afspiegeling van waarde

De klassieke economische beloningslogica faalt op drie niveaus:

a. Machtspositie in de keten

• Een CEO bepaalt deels zijn eigen loon of laat het bepalen door een raad van commissarissen met gedeelde belangen.
• Uitvoerende beroepen hebben geen onderhandelingsmacht, vakbonden zijn verzwakt.

b. Politieke en fiscale sturing

• Beroepsgroepen met lobbykracht (juristen, specialisten) behouden hun privileges.
• Belastingsystemen bevoordelen kapitaal boven arbeid.
• Beloningsstructuren zijn politieke keuzes, geen natuurwetten.

c. Culturele waardering

• “White collar jobs” worden maatschappelijk als ‘slim’ en ‘zwaar’ gezien.
• Fysiek, zorgend of ‘vies’ werk wordt als lager, dommer of vervangbaar neergezet — vaak onterecht.

📌 4. Tinbergen als tegenvoorbeeld: de waarde van dienstbaarheid

Tinbergen’s houding illustreert een alternatieve moraal:

• Werken voor het algemeen belang is een eer, geen claim op rijkdom.
• Verdienen ≠ verdienen.
  → Hij vertegenwoordigde een ethiek van dienstbaarheid en bescheidenheid.

Sandel zou dit zien als de deugdethiek tegenover de verdienstethiek.

📌 5. Waarom verandert dit niet?

a. Zelfdisciplinering: jij denkt dat het aan jou ligt

Zoals jij schrijft:

“De ultieme vorm van onderdrukking is die waarvoor geen politie nodig is, omdat je je eigen kritiekaster bent.”

• Mensen internaliseren hun falen: “Als ik geen diploma heb, ben ik niets waard.”
• Zelfs wie zich verzet, denkt vaak: “ik heb gewoon niet goed genoeg m’n best gedaan”.

Dit is psychologisch efficiënter dan onderdrukking met geweld.

b. Links is het morele verhaal kwijt

• Links is gestopt met ageren tegen ongelijke uitkomsten, zolang de kansen maar gelijk zijn.
• Het gevolg: links verdedigt het speelveld, maar negeert de rigging van het spel.

📌 6. Conclusie: waarde ≠ loon

Echte waarde wordt vaak het slechtst betaald.
Omdat het onzichtbaar, vrouwelijk, zorgend, lokaal of onmeetbaar is.

En tegelijk geldt:
Wie veel verdient, wordt behandeld als ‘iemand’ — niet vanwege intrinsieke waarde, maar omdat het systeem hem dat laat voelen.