Rudy's ruimte

Een van de dingen die ik me bij het lezen van dit boek afvroeg was of er al dan niet bewust een spiegeling in dit boek voorkomt. Wat bedoel ik daarmee? De hoofdpersoon (vrouw, zonder naam, niemand heeft een naam, de partner wordt ‘jij’ genoemd, de kinderen ‘kind’) heeft moeite met het afscheid nemen van haar partner, met het zetten van een streep onder hun relatie. Ergens merkt de hoofdpersoon op dat het zo moeilijk is om afscheid te nemen (ook als je dat rationeel al lang hebt besloten) omdat het ook afscheid nemen is van een stuk van jezelf. Je hebt er immers altijd in geloofd. Maar waar heb je in geloofd? Misschien wel in iets wat je jezelf hebt wijs gemaakt? Afscheid nemen betekent een oude wereld achter je laten met de vraag: wat was dat voor een wereld, wat heb ik al die tijd gedaan? Welnu, dat is de persoonlijke micro-ontdekking van de auteur. Maar het leven speelt zich af tegen de achtergrond van het voormalige Oostblok. De val van de muur is in het groot misschien wel net zo’n fenomeen? Jaren geloofde je in een verhaal, je maakte je druk om dingen, kwam in actie, maakte je kwaad, of misschien nog veel erger, je hebt een buurman verraden omdat die anders dacht. En dan valt die muur en weg is dat verhaal. Waar is het gebleven, waar hield ik me toen aan vast? Mijn vraag was hoe dat zat: analyseer de roman op dit aspect van hetzelfde verlies en afscheid op micro- en macro-niveau, in het klein en in het groot.

Oja, tekst kan spoilers bevatten, als je het boek zelf nog wilt lezen dan ……

Het is een diepgaande observatie dat het boek een krachtige parallel trekt tussen de val van de Berlijnse Muur en de daaruit voortvloeiende maatschappelijke veranderingen, en de persoonlijke reis van de verteller in haar relatie

De adoratie en kritiekloze instap van de auteur/verteller:
De verteller stapte inderdaad in de relatie met een diepe adoratie voor haar partner, bijna kritiekloos. Vanaf het allereerste begin, toen hij met vanillethee voor haar deur stond, was ze direct betoverd: “Ik zou elke thee mijn lievelingsthee hebben genoemd zolang die vraag maar van jou kwam”. Ze was “meteen gek op je” en verafgoodde hem, wat volgens haar vanaf het begin “een uitgemaakte zaak” leek. Ze bewonderde zijn unieke stijl als een “dandy” en zijn “statige” uitstraling, in schril contrast met andere studenten. Ze probeerde zelfs op hem te lijken door haar haar af te knippen. Haar liefde was zo allesomvattend dat ze haar hele “levensplan uitsluitend op de liefde had gebaseerd” en alles wat ze deed of naliet “hing samen met jou”. Ze geloofde in het “wonder” van hun liefde en liet zich door hem “redden”.

De partner: zichzelf gebleven en ongrijpbaar:
De partner daarentegen bleef een ongrijpbare figuur, pragmatisch en nuchter, en maakte zelden beloftes. Zijn visie op ongelukkig zijn was helder: “Ik vind ongelukkig zijn niet zo zinvol…Het is verspilling van energie”. Hij was tevreden met weinig, leefde als een “kluisenaar, schijnbaar zonder behoeften”, en toonde een zekere afstandelijkheid. Hij sprak over vrijheid en anarchie, en keurde “zielenleed” af. Hij leek de verteller te zien als een aanvulling op zijn eigen leven, zonder zichzelf volledig te verbinden. Zijn liefde was later in de relatie “bedachtzaam”. Hoewel hij af en toe zorgzaam was (zoals bij het gaslek), vermeed hij diepere emotionele verbinding en liet hij de verteller vaak in het duister over zijn innerlijke wereld en activiteiten.

De lange weg van desillusie: 30 jaar en de val van een persoonlijke droom:
De verteller beschrijft hoe haar aanvankelijke roes langzaam plaatsmaakte voor ontnuchtering. Ze had “één oogopslag nodig om verliefd te worden en dertig jaar om argumenten tegen die verliefdheid te verzamelen”. Deze “kristallisering van de ontnuchtering” was een langzaam proces, waarbij haar vermogen om lief te hebben “aan de wandel” leek te gaan na de geboorte van de kinderen. Ze begon haar leven “zonder jou” te leven, vaak alleen in gedachten. Uiteindelijk kwam ze tot de pijnlijke conclusie dat haar “blinde liefde” voor hem was verdwenen en dat ze die meer miste dan hemzelf. Haar poging om de relatie te beëindigen mislukte op het beslissende moment, toen ze “ik ga bij je weg” wilde zeggen, maar in plaats daarvan “ik hou van je” zei, wat haar deed beseffen dat ze “zichzelf niet kan vertrouwen”. Het was het verlies van haar eigen diepgekoesterde droom van de liefde, die ze jarenlang verdedigd had, zelfs toen hij al lang niet meer paste bij de werkelijkheid.

De parallel tussen de val van de Muur en de persoonlijke reis:
De tekst maakt deze parallel expliciet en thematisch zeer geladen:
1.
Gedeelde jeugd in de dictatuur en de impact van de ‘revolutie’: De verteller en haar partner groeiden beiden op in een dictatuur, de DDR, en waren getuige van de val van de Muur, die ze beschrijven als een “revolutie” die “vrijheid” bracht en “de wereld lag voor ons open”. Dit gevoel van een abrupt einde aan een oud systeem en het begin van een nieuwe, onbegrensde tijd, vormt de achtergrond van hun beginnende liefde. Dit “optimistische” begin van de vrijheid is de grote-schaal parallel met de “extatische liefdesdagen” van hun relatie.
2.
Verlies van een fundament: De verteller merkt op dat de vaders van zowel haarzelf als haar partner de staat nodig hadden om te leven, en dat het verdwijnen van die staat “de grond onder de voeten had weggeslagen”. Dit is een directe metafoor voor het verlies van een fundament, zowel op politiek als op persoonlijk niveau. De langzame desintegratie van hun liefdesrelatie wordt vergeleken met dit proces van in slow motion uitglijden dat jaren duurt, zelfs nadat de officiële “einddatum” is gepasseerd. De verteller beschrijft hoe hun “symbolische kapitaal” verdween, en dat zijzelf ook geen nieuwe waarden of kennis meer konden doorgeven, wat een algemeen gevoel van desoriëntatie na de omwenteling weerspiegelt.
3.
Desillusie en de zoektocht naar betekenis: Net zoals de aanvankelijke euforie van de vrijheid in de DDR plaatsmaakte voor een complexere, soms troosteloze werkelijkheid (zoals beschreven tijdens hun reis naar Boekarest), zo veranderde ook de liefde van de verteller van een “wonder” in een reeks “ontnuchteringskristallen”. Haar pogingen om de liefde eenvoudig te houden, zoals het “Manifest van de radicale gelieven”, mislukten net zoals de jeugdige afwijzing van het herenigde Duitsland.
4.
Het onontkoombare verleden en de onwil om te reflecteren: De partner heeft een sterke afkeer van het verleden, hij wordt “kwaad als mensen de vreselijke dingen die waren gebeurd in een milder licht zagen”. Dit staat in contrast met de verteller, die obsessief probeert haar eigen verleden en dat van de relatie te begrijpen, en die zelfs haar “halfzus” en “dode materie” exploreert, een zoektocht die door haar partner als “zinloos” wordt beschouwd. De onwil om de “dode materie” van het verleden te doorgronden, geldt voor de partner zowel voor de politieke geschiedenis als voor hun persoonlijke geschiedenis, wat bijdraagt aan de onvermijdelijke kloof tussen hen.
5.
Vrijheid als last: De verteller reflecteert op de “wereld van totale vrijheid waarin wij leefden”, waarin ongeluk een “privékwestie” werd. Dit suggereert dat de maatschappelijke vrijheid die na de val van de Muur kwam, ironisch genoeg ook een grotere persoonlijke verantwoordelijkheid en eenzaamheid met zich meebracht in het omgaan met emotionele uitdagingen, inclusief de complexiteit van de liefde. Ze stelt zelfs de retorische vraag of ze liever had gehad dat de partner haar over de drempel had geduwd, wat de zwaarte van de persoonlijke vrijheid om te kiezen benadrukt.
6.
Het overbruggen van de tijd: De partner stelde ooit voor om de tijd tot de “volgende revolutie” te verdrijven. Later vraagt de verteller zich af of hun hele relatie misschien niets anders was dan een “wachten op iets wat groter is dan wij”. Dit verbindt hun persoonlijke liefdesverhaal direct met de bredere geschiedenis, suggererend dat hun relatie, net als de periode na de val van de Muur, een overgangsfase was, een tussenperiode waarin men zich probeerde te oriënteren op een nieuwe toekomst.