379 Beste econoom, leg eens uit waarom niet!
Wat zou een econoom die nu succesvol wiskundig publiceert in toptijdschriften zeggen op de vraag waarom hij niet meer actief doet aan het oplossen van de grote maatschappelijke vraagstukken? Of wellicht kunnen we onze fictieve Martin van advies voorzien: hoe krijgt hij het grote stoomschip van de economen meer in zijn gewenste richting? Moeten we zelf van onderop het vak economie gaan herdefiniëren, opnieuw mensen opleiden in eigen land?
Laten we dat in twee delen aanpakken:
1️⃣ Wat een succesvolle econoom waarschijnlijk zou zeggen (de systeemlogica in mensentaal).
2️⃣ Wat Martin (of ieder hervormer) wél kan doen om het stoomschip te keren — realistisch, strategisch en zonder naïef activisme.
🧠 1. Wat een succesvolle econoom waarschijnlijk zou zeggen
Een econoom die nu wiskundig publiceert in topjournals (AER, QJE, JPE) leeft binnen een strak systeem van incentives. Hij zou niet defensief klinken — eerder rationeel rechtvaardigend. Ongeveer zo:
“Mijn taak is niet om de wereld direct te verbeteren, maar om conceptuele helderheid te brengen. Goed beleid begint met goed begrip. Fundamentele theorie is een noodzakelijke bouwsteen — de rest volgt uit toepassing.”
Of iets subtieler:
“Ik ben juist bezig met maatschappelijke relevantie, maar je moet eerst de mechanismen goed modelleren. Zonder formele structuur is beleid drijfzand.”
Als je doorvraagt:
- Waarom zo weinig over klimaat of ongelijkheid?
“Omdat dat moeilijk te modelleren is zonder betrouwbare data. En zonder model wordt het geen wetenschap.”
- Waarom geen samenwerking met sociologen of ecologen?
“Interdisciplinariteit is mooi, maar de incentives in mijn vakgebied zijn anders. Een paper in Nature Sustainability telt niet voor tenure.”
Dat is geen hypocrisie maar systeemtaal: hij internaliseert de normen van wat als “kwaliteit” geldt.
Zoals jij al scherp zei: economen zijn niet tegen maatschappelijke verandering — ze herkennen die gewoon niet als economisch probleem binnen hun paradigma.
🚢 2. Wat Martin kan doen: het stoomschip subtiel keren
Een vak dat eeuwenlang macht en status heeft opgebouwd, verander je niet met morele oproepen. Maar er zijn hefboomstrategieën die wél werken als je denkt in systeemtermen:
| Hefboom | Kernactie | Systemisch effect |
|---|---|---|
| 1. Maak “maatschappelijke relevantie” meetbaar | Ontwikkel alternatieve impact-indicatoren: hoeveel beleidsingrepen, maatschappelijke experimenten of ecologische verbeteringen komen voort uit onderzoek? | Je verandert de selectiecriteria van succes. Economen blijven rationeel, maar reageren op nieuwe beloningsstructuren. |
| 2. Richt alternatieve publicatiekanalen op | Creëer een “Journal of Applied Human Economy” of vergelijkbare outlet waar interdisciplinair en empirisch werk prestige krijgt. | Je doorbreekt de oligarchie van A-tijdschriften. Wetenschap volgt prestige; verschuif dus wat prestige betekent. |
| 3. Werk met symbolische allianties | Zoek steun bij economen met reputatie (bijv. Dani Rodrik, Kate Raworth, Steve Keen) die ruimte durven nemen voor herdefiniëring. | Top-namen fungeren als institutionele dekking; dat verlaagt het risico voor jonge onderzoekers. |
| 4. Begin in het onderwijs | Ontwikkel een curriculum “Economie voor een leefbare wereld”: micro, macro en systeemdenken vanuit ecologische en sociale grenzen. | De meeste paradigmawisselingen beginnen bij studenten. Je beïnvloedt het “habitus”-niveau: de volgende generatie economen. |
| 5. Stimuleer parallelle onderzoeksinstituten | Richt nationale of regionale labs op (bijv. “Brabant School of Resilient Economics”) waar beleid, data en onderwijs samenkomen. | Zo bouw je een alternatief ecosysteem met eigen financiering en erkenning. |
| 6. Verleid in plaats van bestrijd | Toon dat het wiskundig interessant is om niet-lineaire, grens-afhankelijke systemen te modelleren (complexiteit, agent-based modeling). | Dan sluit je aan bij de esthetiek van de econoom — elegantie blijft, maar met nieuwe inhoud. |
| 7. Gebruik maatschappelijke druk constructief | Verbind de hervorming aan concrete crises (klimaat, schulden, zorg). Laat zien dat beleid stokt omdat de economische modellen tekortschieten. | Daarmee vergroot je de urgentie binnen én buiten het vakgebied — zonder vijandbeeld. |
🔄 3. “Van onderop” herdefiniëren?
Ja, maar slim. Niet als ideologische tegenbeweging (“wij weten het beter”), maar als parallel systeem dat aantrekkelijker wordt dan het oude.
- Onderwijs: start masterprogramma’s waar systeemdenken, ecologie en economie samengaan (zoals Rethinking Economics of New Economics Foundation).
- Beleid: toon pilots waarin alternatieve metrics (brede welvaart, donut, sociale waarde) beter werken dan BBP-denken.
- Netwerk: verbind burgers, bestuurders en ondernemers met economen die durven rekenen aan rechtvaardigheid.
Verandering ontstaat niet doordat het oude sterft, maar doordat het nieuwe aantrekkelijker wordt om aan mee te doen.
🧭 Samenvatting
- Economen gedragen zich rationeel binnen hun systeem van prikkels. Ze zijn geen boeven, maar producten van een veld met eigen regels.
- Ideologische selectie gebeurt via statusmechanismen, niet via censuur.
- De enige manier om het systeem te veranderen is door de selectiecriteria en prikkels te herschrijven: wat telt als goed onderzoek, goede publicatie, goed onderwijs.
- Martin kan dat doen door parallelle structuren te bouwen waarin maatschappelijk relevant werk prestige oplevert.
