Enkele jaren geleden heb ik het boek ‘De meester en Margarita’ (MM hierna) van Michael Bulgakov gelezen. Geen gemakkelijk boek maar ik had van meerdere kanten gehoord dat dit een boek is dat je ‘moet lezen’. Ik had er zoals wel vaker toen nog nooit van gehoord. Enkele keren ben ik aan het boek begonnen maar het kwam er niet van door te lezen. Het is in mijn hedendaagse kort-cyclische ogen allemaal wat archaïsch en langdradig geschreven. Maar dat is oppervlakkig en ik ging daar anders naar kijken toen het me wél lukte het boek uit te lezen en de diepgang ervan beter te kunnen waarderen. Volgens sommigen is dit een van de beste boeken van de vorige eeuw. Dat boek is daarna met mij (en ik ben niet de enige, ik denk niet dat er veel boeken zijn die zo’n following, cultstatus, interpretaties, beschouwingen, fans hebben als MM) aan de haal gegaan. Ik heb het meerdere keren gelezen, begon met net als veel anderen vragen te stellen over de inhoud en de verborgen puzzels, begon met te verdiepen in de auteur en zijn leven. Het boek heeft een turbulente historie van verboden drukken en Bulgakov heeft er tot aan zijn dood aan gewerkt zonder het zelf mee te mogen maken dat het gepubliceerd werd en zo’n ‘hit’. Ik heb uiteindelijk tijdens mijn schrijfcursus een plot bedacht en boek geschreven waarin ik veel van MM terug heb laten komen. Ik kom hier nog uitgebreider op terug.

Maak een chronologisch overzicht van de historie en wording van het boek ‘De meester en Margarita’. Aan het boek is lang gewerkt en er zijn meerdere edities geweest, zover ik weet vooral ook ondergronds door de vermeende kritiek op het USSR systeem. Pas veel later is het boek in het Westen beschikbaar gekomen met name dankzij zijn weduwe ‘Margarita’.

Chronologie: wording & publicatie

1928–1930 — Eerste versies, crisis

• Bulgakov begint aan de roman (meerdere vroege varianten). Onder politieke druk en zelfcensuur verbrandt hij een versie; het motief “manuscripten verbranden niet” wordt later een spilzin in het boek. (Wikipedia)

1931–1939 — Herschrijven in golven

• Hij pakt het project opnieuw op, werkt in opeenvolgende versies (er circuleren vier grote redacties in de jaren ’30). Het boek groeit uit tot een drieluik (Moskou/Woland; Jesjoea–Pilatus; Meester–Margarita). (Wikipedia)

1940 — Laatste redactie, overlijden

• Bulgakov blijft tot vier weken voor zijn dood aan de tekst schaven; de laatste versie bevat nog losse eindjes en onaffe zinnen. Zijn weduwe Elena Sjilovskaja (Bulgakova) bewaart en ordent het materiaal. (Wikipedia)

1966–1967 — Eerste publicatie (gecensureerd)

• In de Sovjet-Unie verschijnt een ingekorte/gewijzigde versie in twee afleveringen in het tijdschrift Moskva (nr. 11-1966 en nr. 1-1967). Dit is de eerste officiële publicatie, maar ca. 12% ontbreekt of is aangepast. (Wikipedia)

1967 — Eerste boekeditie (in het buitenland)

• Een boekuitgave verschijnt in Parijs bij YMCA-Press; parallel circuleert in de USSR een samizdat waarin de weggelaten passages uit Moskva worden ingevoegd. Deze buitenlandse editie zet de westerse receptie in gang. (Wikipedia)

1969 — “Herstelde” uitgave in Duitsland

• Uitgever Posev (Frankfurt) brengt een versie die, met hulp van samizdat-invoegsels, de gecensureerde passages markeert (o.a. cursief). (cr.middlebury.edu)

1973 — Onverkorte Sovjet-editie

• Khudozhestvennaya Literatura publiceert in de Sovjet-Unie een onverkorte (gecollationeerde) editie gebaseerd op Bulgakovs laatste versie; dit geldt decennia als de canon. Latere tekstwetenschappelijke edities blijven het materiaal verder stroomlijnen. (Encyclopedia Britannica)

1967 (parallel) — Snelle doorbraak in het Engels

• In hetzelfde jaar verschijnen de eerste twee Engelse vertalingen (Mirra Ginsburg; Michael Glenny), die de internationale bekendheid van de roman borgen. (Wikipedia)

Wat betekent dit (kernpunten)

• Lang traject, meervoudige wording: het boek is geen “één manuscript” maar een reeks versies waarop Bulgakov tot vlak voor zijn dood terugkwam. Dat verklaart de meta-structuur en sommige “rafels”. (Wikipedia)
• Ondergronds & overzee: de tekst leefde eerst in Moskva (geknipt) en samizdat (hersteld), en vond zijn volledige boekvorm via de diaspora-uitgever YMCA-Press; pas daarna groeide er in de USSR een eigen “volledige” editie. (Wikipedia)
• Rol van Elena (“Margarita”): de weduwe conserveerde, ordende en stimuleerde publicatie—zonder haar inzet was de roman niet in deze vorm bewaard en vrijgegeven. (Wikipedia)
• “Manuscripten verbranden niet”: literair motief én historische realiteit—na de verbranding keert de roman terug in steeds krachtiger gedaanten (samizdat, buitenlandse druk, onverkorte Sovjet-editie). (Wikipedia)