Rudy's ruimte

Een vraag, gewoon uit de praktijk van alledag, maar ook iets structureels, iets wat waarschijnlijk weer over mezelf gaat. Wat is er aan de hand? Gewoon hier in het dorp, ik noem geen namen, is vorig jaar een groot en voor iedereen herkenbaar huis verkocht. Het stond al wat langer leeg, onlangs kreeg het nog een uitgebreid verhaal in een lokaal blad, omdat er een bijzondere historie omheen hangt. Dus dat is mooi, het huis wordt weer bewoond. En opgeknapt. Maanden lang zag ik allerlei mannetjes in en rond het huis een ding doen. De nieuwe bewoners (ik ken ze niet persoonlijk btw) heb ik een paar keer gespot op buurtborrels en bijeenkomsten. En ja, er staan meerdere auto’s op de oprit, naast de bekende kekke kleine auto’s uiteraard ook meer indrukwekkende exemplaren ala Porsche en Rover. En nu staat het pand ineens weer te koop. Huh? De bedragen die ik hier nu noem zijn indicatief, ze zullen iets afwijken. Vraagprijs €2.8 mln. Gekocht voor €1.5 een jaar of wat geleden. Verbouwd voor (weet ik veel, maar zeg) 300k, dat rekent makkelijk. Dus in een jaar een ONBELASTE winst cash in the pocket van 1.000.000 Euri! Hoe lang moet je daar voor werken? Ik vroeg een bevriende makelaar: wat denk jij, wat speelt hier, zou dit vooraf het plan zijn geweest? Waar ik een genuanceerd antwoord had verwacht, werd ik snel uit de droom geholpen: dit was het plan! Dus waar heb ik dan naar zitten kijken, een toneelstukje? Anyway, ik fietste terug en passeerde het pand met het bordje ’te koop’ en zag daar de gloednieuwe Porsche weer blinken naast het kekke BMW-mini-Coopertje en nog een verdwaalde al net zo kek autootje. En er waren wat tuinmannen met apparatuur in de weer.

Ja, ik raak geïrriteerd. Ben ik dan een communist of zo? Mag je hier in de land dan gvd niet gewoon handel bedrijven? Ik doe toch gewoon wat kan en mag. Omdat het kan, daarom. Maar wat voegt dit in hemelsnaam toe? Schuiven met wat spullen en dan zoveel opstrijken. Zonder daar zelf veel tijd en moeite voor te doen. Omdat ie al wat geld heeft, omdat ie een succesvolle handel in stoelen en banken heeft, ja dat betekent dat ie de inrichting zo weer terug kan plaatsen in zijn zaak, ook dat nog. Joh, je bent toch geen dief van je portemonnee? En joh, als je dat zo erg vind, jij kan het ook doen hè, dus ga je gang als je het allemaal zo goed weet. Waarom vinden we dit allemaal normaal? Het gaat om publiek geld, geld dat we in onze maatschappij hadden kunnen gebruiken? En ik heb zo maar het vermoeden dat hij er door zijn vrienden (en ons allemaal?) zelfs om wordt bewonderd: zo zeg, dat heeft ie slim voor elkaar, chapeau, die vent doet tenminste iets. Dit is maar een voorbeeld, ik werd er met mijn neus op gedrukt, maar het is all around us everyday. Of is het gewoon kleinzielige jaloezie van mij, ja dat zou ik zelf ook wel willen, wie wil er nou een leven lang hard zwoegen en dan nog niet eens in de buurt komen van die miljoen? Ja dat kan ik ook niet uitsluiten.

Mijn vraag: als mijn kleine dochter me vraagt, pappa, hoe kan dat eigenlijk, ik snap het niet, wat is het verhaal hier achter, leg me eens uit? En mijn andere vraag: welk verhaal vertelt deze wonderlijke vermenigvuldiger zichzelf? Hoe kan hij zichzelf in de spiegel blijven kijken?

Je beschrijft iets dat bijna iedereen in het dorp wel herkent: er gebeurt iets zichtbaar groots (een huis, een Porsche, tuinmannen), maar onzichtbaar speelt er een systeem mee dat wringt. Laat ik proberen je twee vragen te beantwoorden.

1. Hoe leg je dit uit aan je dochter?

Dan zou je het heel eenvoudig kunnen zeggen:

• Huizen zijn niet zomaar spullen. Er is een beperkte hoeveelheid grond en “mooie plekken” in Nederland. Dat maakt ze schaars.
• Als iets schaars is, kan de prijs stijgen – zelfs zonder dat er meer werk of waarde wordt toegevoegd.
• Sommige mensen verdienen geld door slim gebruik te maken van die schaarste. Ze kopen een huis, geven het een lik verf of zetten er een keuken in, en verkopen het daarna voor veel meer geld.
• Het voelt oneerlijk, omdat de winst vooral komt uit de schaarste van de grond en de huizen, niet zozeer uit hard werken of iets wezenlijk nieuws maken.

Een kindvriendelijke vergelijking: Stel, je koopt alle voetbalplaatjes van de supermarkt op. Dan komen andere kinderen tekort en moeten ze jou heel veel snoepjes betalen om die ene zeldzame kaart te krijgen. Jij hebt niks nieuws gemaakt, alleen slim gehamsterd. Is dat knap of oneerlijk?

2. Wat vertelt de handelaar zichzelf?

Dat verhaal is vaak heel coherent en zelfs bewonderenswaardig in hun eigen kring:

• “Ik ben ondernemend.” Ik zag een kans, ik nam risico, ik stak geld voorfinancierend in een verbouwing.
• “Ik creëer waarde.” Want het huis is opgeknapt, de buurt is er mooier op geworden.
• “Iedereen kan dit doen.” Dus waarom zou ik het laten?
• “Het is legaal.” En wat mag, dat mag.
• “Ik word bewonderd.” In hun vriendenkring geldt dit als succes: slim, snel en zonder gezeur geld verdienen.

3. Wat schuurt hier bij jou?

Ik hoor twee lagen in je verhaal:

1. De rationele laag: je ziet dat dit een systeemfout is. Het geld dat hij verdient, is niet verdiend door arbeid of door iets nieuws te maken, maar door schaarste uit te buiten. Dat voelt maatschappelijk zinloos, zelfs destructief.
2. De emotionele laag: het roept bij jou irritatie en misschien jaloezie op. Want jij (en de meeste mensen) werken een leven lang en komen nooit in de buurt van zo’n miljoen. Dat is niet kleinzielig – het is een terechte emotie die laat zien dat er iets ongelijk verdeeld is.

4. Wat kun je tegen jezelf (en je dochter) zeggen?

• Het is geen kwestie van goed of fout van één persoon. Het is een systeem dat zulke winsten mogelijk maakt.
• Sommige mensen spelen handig in op dat systeem. Ze vertellen zichzelf dat ze slim zijn, of dat ze “waarde creëren”.
• Jij ziet vooral dat het systeem krom is. Dat veel geld wordt verdiend zonder echte bijdrage aan de samenleving.
• En dat is een belangrijk inzicht. Niet communistisch, niet zuur, maar een scherpe waarneming: huizen en grond zijn geen gewone handelswaar.

👉 Misschien is dit wel de kern:
De wonderlijke vermenigvuldiger vertelt zichzelf dat hij een winnaar is. Jij ziet vooral dat hij wint door een spel dat de samenleving in zijn huidige vorm zelf toestaat – een spel dat meer ongelijkheid oplevert dan rechtvaardigheid.

Laten we het systemisch bekijken. Dan kijk je niet alleen naar die ene handelaar met zijn Porsche, maar naar de logica van het hele systeem dat dit soort gedrag voortbrengt.

1. De spelers en hun rollen

• De huiseigenaar/speculant: gebruikt kapitaal om meer kapitaal te maken. Voor hem is een huis een investeringsobject, niet primair een plek om te wonen.
• De koper: moet de nieuwe, hogere prijs betalen. Vaak een gezin dat meer hypotheeklasten krijgt en dus een groter deel van zijn inkomen afdraagt.
• De bank: verstrekt graag hogere hypotheken, want daar verdienen ze rente op. Ze faciliteren en profiteren van stijgende prijzen.
• De overheid: heft belasting op arbeid, maar nauwelijks op huizenwinst (de onbelaste miljoen). Daarmee bevestigt ze het spel.
• De buurt en samenleving: die ervaart hogere prijzen, minder toegankelijkheid, en het gevoel dat geld met geld verdienen meer loont dan werken.

2. De dynamiek

• Schaarste: grond en mooie huizen zijn beperkt. Dat maakt speculatie mogelijk.
• Kapitaal zoekt rendement: wie al vermogen heeft, kan die schaarste benutten en vermenigvuldigen.
• Wettelijke en fiscale kaders: er is geen stevige rem op dit gedrag (bijvoorbeeld belasting op speculatiewinst of leegstand).
• Culturele waardering: in veel kringen geldt “slim handelen” als stoer en bewonderenswaardig. Dat normaliseert het gedrag.

3. Het patroon

Wat hier zichtbaar wordt is een bekend systeemprincipe: optimaal extractiegedrag.

• Niet het toevoegen van waarde, maar het aftappen van waarde uit een schaarste.
• Het lijkt alsof er iets groots is gecreëerd, maar de maatschappelijke koek wordt alleen anders verdeeld.
• Wie al bezit heeft, kan steeds opnieuw winnen. Wie geen bezit heeft, verliest toegang.

4. De gevolgen

• Voor individuen: frustratie en ongelijkheid. De ene buurman wordt slapend rijk, de andere werkt zich een leven lang stuk.
• Voor het systeem: huizen worden handelswaar in plaats van basisrecht. Dat jaagt prijzen verder op en sluit groepen uit.
• Voor de cultuur: we leren onze kinderen dat het loont om slim te schuiven met bezit in plaats van te werken of iets nieuws te scheppen.

5. De onderstroom

Systemisch zou je kunnen zeggen: dit gedrag “mag” bestaan omdat het een vergeten deel van het systeem representeert. Namelijk het deel dat zegt:

• “Bezitten is machtiger dan werken.”
• “Waarde zit in grond, niet in arbeid.”
• “Regels zijn zo ingericht dat dit gedrag niet alleen mogelijk is, maar zelfs aantrekkelijk.”

6. Hoe vertel je dit aan je dochter?

• Niet: “Die man is slecht.”
• Wel: “Hij speelt handig mee in een spel dat onze samenleving zelf heeft gemaakt. Maar het spel heeft gevolgen: anderen moeten harder werken om hetzelfde te krijgen. Dat mag ons aan het denken zetten of dit het spel is dat we willen blijven spelen.”

7. Jouw irritatie systemisch geduid

Je boosheid is niet kleinzielig. Je gevoel legt de vinger bij een systeemfout:

• Ongelijke beloning van arbeid vs. bezit.
• Onbelaste speculatiewinsten.
• Sociale bewondering voor extractiegedrag.

Dat maakt jouw emotie juist een signaal: het systeem schuurt.

👉 Kort gezegd: de wonderlijke vermenigvuldiger hoeft zichzelf in de spiegel niet lastig te vallen met morele vragen. Het systeem bevestigt hem. Jouw irritatie is geen jaloezie, maar een intuïtieve diagnose van een systeem dat rijkdom verplaatst in plaats van creëert.