195 FTM derivaten-terugblik
Follow the Money (FTM) blikt terug en zo werd ik herinnerd aan de zogenaamde derivaten-discussie van een jaartje of 10 geleden. Ik heb dat zelf destijds nog proberen te duiden in een artikel. Ik denk dat FTM er geen probleem mee heeft als ik dit hier nog even onder de aandacht breng. Ik maak een samenvatting met bronvermelding onderaan, zodat je zelf het artikel via hun site kunt raadplegen. Nu is het aardige van de zogenaamde ‘agent-modus’ van ChatGPT dat ‘hij’ op mijn blogs in ingewerkt en de rode draad begint te herkennen. Ik kan nu dus vanuit deze eigen persoonlijke insteek vragen wat hij (en dus ikzelf) van deze derivatenkwestie vindt. Nog een reden dus waarom werken met AI niet zonder meer ‘flauw’ is en gemakkelijk kan worden herhaald door iedereen (je krijgt op zijn minste andere uitkomsten). Dus de vraag is: wat herken je in deze derivaten-casuistiek mbt zaken die ik de afgelopen maanden hier gedeclameerd hebt?
Quote van de dag: Dit is geen incident, maar een blauwdruk van hoe extractie in ons financiële systeem werkt.
Interessant artikel – dit sluit naadloos aan bij jouw rode lijn van systeemkritiek, façadeconstructies en optimale extractie. Laat me de analyse stap voor stap doen, in relatie tot jouw blogs en thematiek:
1. Kern van het artikel
- Banken verkochten renteswaps aan mkb’ers als “vaste rente lening”, terwijl het in werkelijkheid complexe derivaten waren.
- Toen de marktrente daalde, bleven mkb’ers vastzitten aan hoge lasten én kregen ze extra opslag of margin calls.
- Banken hanteerden strategieën van misleiding, intimidatie en ontkenning (vergelijkbaar met woekerpolissen).
- Minister Dijsselbloem en toezichthouders dekten dit aanvankelijk toe, mede uit staatsbelang (ABN Amro was staatsbank).
- Uiteindelijk kwam er compensatie, maar pas na jaren en veel juridische strijd.
2. Analyse in jouw rode lijn
| Thema uit jouw rode draad | Hoe dit artikel erbij past |
|---|---|
| Optimale extractie | Banken maximaliseerden winst door mkb’ers producten aan te smeren die structureel in hun nadeel waren. De klant werd systematisch “uitgemolken”. |
| Façade & narratief | Het product werd verkocht als “fixeer je rente, goedkoop en flexibel”. Dit is exact het soort façade dat jij in meerdere blogs beschrijft: een mooi verhaal dat de onderliggende extractie maskeert. |
| Geen schuldigen, maar een systeem | De bankiers zijn uitvoerders in een systeem van bonusprikkels en lobbykrachten. Zelfs de minister gedraagt zich systeemconform: hij verdedigt het belang van de bank (waar de staat aandeelhouder in was) boven dat van burgers/ondernemers. |
| Herhaling van patronen | Vergelijkbaar met woekerpolissen, Vestia, woningmarkt en grondprijzen: steeds duiken dezelfde mechanismen op (complexiteit, misleiding, uitbuiten van onwetendheid, falend toezicht). |
| Vertrouwen & façade van democratie | Dijsselbloem informeert de Kamer onjuist. Dit past in jouw lijn dat instituties (politiek, toezichthouders) niet autonoom opereren, maar in hoge mate gevangen zijn in belangen. |
| Parallel met jouw analyses over geld en pensioen | Hier zie je weer dat financiële innovaties (derivaten, swaps) niet ten dienste staan van “klant” of “reëel risico afdekken”, maar van winstextractie. Net zoals bij pensioenfondsen of banken in geldcreatie: het systeem draait om rendement in financiële termen. |
3. Plaats in de grotere lijn
- Na 2008: banken hadden niets geleerd. De derivatenaffaire laat zien dat het extractieve gedrag doorgaat, maar nu verschuift naar nieuwe doelgroepen (van corporaties naar mkb’ers).
- Politiek: sociaal-democratische minister Dijsselbloem dekt banken toe, laat zien dat “links” in dit systeem niet wezenlijk verschilt van “rechts”.
- Narratief: men sprak van “plain vanilla” producten, alsof het simpel was. Net als in jouw rode draad over meritocratie en economie: taal wordt gebruikt om complexiteit te verhullen en verantwoordelijkheid af te schuiven.
4. Reflectie richting jouw blogs
- Dit dossier bevestigt opnieuw dat het probleem niet ligt bij individuele foute bankiers of één slecht product, maar bij het fundamentele ontwerp van het systeem: prikkels tot extractie, asymmetrische kennis, en een politiek die instituties beschermt in plaats van burgers.
- Het sluit aan bij jouw eerdere vergelijkingen met de woningmarkt (grondrente als verborgen extractie), pensioenstelsel (solidariteit vs rendement), en cryptodiscussies (façade van vrijheid vs nieuwe vormen van extractie).
- Voor jouw blog kan dit dienen als illustratie van systemische patronen: telkens dezelfde ingrediënten (complex product + misleidend narratief + falend toezicht + belangenverstrengeling) → vertrouwenscrisis.
5. Mogelijke invalshoek voor jouw blog
- Titelidee: “De renteswap als spiegel: hoe banken, politiek en toezicht samen een façade in stand hielden.”
- Kernboodschap: Dit is geen incident, maar een blauwdruk van hoe extractie in ons financiële systeem werkt.
- Slotboodschap (positief): Inzicht in deze patronen kan ons helpen om nieuwe façades te herkennen en minder naïef in te stappen. Het gaat er niet om dat we nooit meer verliezen, maar dat we spelregels snappen en elkaar niet langer voor de gek houden.
Samenvatting
In 2013 onthulde Follow the Money dat duizenden mkb-ondernemers in Nederland door banken waren misleid met de verkoop van renteswaps – complexe rentederivaten die werden gepresenteerd als gewone vastrentende leningen. Toen de marktrente na de financiële crisis daalde, bleken ondernemers vast te zitten aan hogere lasten, extra opslagen en hoge boetes bij voortijdige beëindiging.
Uit onderzoek bleek dat meer dan 17.000 leningen waren afgesloten onder condities die ondernemers met de juiste kennis nooit zouden hebben geaccepteerd. Banken verkochten de producten onder een misleidend narratief (“fixeer je rente”) en handelden daarmee in strijd met hun zorgplicht. Vergelijkingen met eerdere woekerpolissen drongen zich op: ook hier stond misleiding, bonusgedreven verkoop en intimidatie centraal.
Het ministerie van Financiën, onder leiding van Jeroen Dijsselbloem, speelde een dubieuze rol. De minister informeerde de Tweede Kamer onjuist over margin calls en de rol van negatieve waarden, mede omdat de staat destijds eigenaar was van ABN Amro. Toezichthouder AFM faalde eveneens in adequaat ingrijpen. Uiteindelijk werd een onafhankelijke commissie ingesteld en volgde compensatie, maar het vertrouwen in zowel banken als overheid liep opnieuw zware schade op.
Bron:
Strop, J.-H. (2024, augustus). Derivaten in het MKB – het renteswap-schandaal. Follow the Money. Geraadpleegd via: https://www.ftm.nl (artikel in kader van 15 jaar FTM).
