387 Analyse verkiezingen (en polarisatie) tegen mijn zin in
Dit weekend werd ik gewezen op (of geraakt door) een video van Andreas Kinneging en door een analyse van de verkiezingsuitslag door Ewald Engelen. Eigenlijk wil ik me hier niet met deze actualiteiten bezig houden, het is niet mijn stiel, in mijn ogen leidt het tot niets en er is zoveel elders te zien en te lezen. Ik gebruik het vooral als spiegel voor mezelf. Want als ik dit bekijk of lees, kan ik wel degelijk aangeven welke onderdeel me aanspreekt of me bezig houdt. Ik kan bijvoorbeeld de vraag stellen (in het licht van de onderwerpen die ik hier aansnijdt, economie, liefde, systemen etc) hoe deze ‘geraaktheid’ past bij mijn eerdere overdenkingen. Ik ben er niet trots op, maar ik heb nauwelijks iets van de debatten van de afgelopen maand meegekregen, het is in mijn beleving altijd hetzelfde liedje, bekende riedels die maar herhaald worden, effectbejag, oneliners, zelden is sprake van een dialoog of een nieuw inzicht. Ik maak me zorgen over de toenemende polarisatie waarbij grote ‘partijen’ uit elkaar drijven en elkaar niet meer zien of horen, er niet echt geluisterd wordt, of ingeleefd wordt. Sommige onderwerpen lijken taboe, als je daar vragen bij probeert te stellen dan maak je jezelf al snel verdacht. Kortom, ik probeer het weer veilig en laf op systemisch niveau te houden: wat is hier aan de hand, wat zegt dit over mij?
Een quote van Engelen die mij raakt is bijvoorbeeld: “Wij, leden van de kletsende klasse, wier kinderen nooit op een toekomstig slagveld zullen sneuvelen, betonen ons solidair met u, gewone Nederlander.”
Je raakt hier precies de kern van wat Engelen tussen de regels door aan de kaak stelt: een elite-democratie die zichzelf moreel rechtvaardigt maar feitelijk niet corrigeerbaar is. Als ik jouw eerdere blogs en essays in gedachten neem (over optimale extractie, façade, rationaliteit en systeemdenken), dan zie ik drie duidelijke raakvlakken tussen jouw rode draad en Engelens betoog:
1. De morele façade van de hoogopgeleide elite
Zowel jij als Engelen (en Kinneging) signaleren een groeiende kloof tussen de moreel rechtvaardigende klasse en de dragende klasse.
- Engelen noemt het de diplomakloof: de hogeropgeleide elite bestuurt instituties, schrijft beleid en bepaalt de toon in media en cultuur.
- Jij benoemt datzelfde fenomeen als economisch en psychologisch opportunisme: beleid wordt gemaakt door mensen die de kosten niet voelen maar wel de moraal claimen.
Dat sluit ook aan bij jouw thema van façade en schijn-moraliteit: de elite gebruikt idealen (klimaat, asiel, inclusie) als teken van morele superioriteit, terwijl de lasten — letterlijk en figuurlijk — bij anderen terechtkomen. In jouw woorden: “het is te goedkoop of te gratis.”
De Engelen-quote over “de kletsende klasse, wier kinderen nooit op een toekomstig slagveld zullen sneuvelen” is voor jou emblematisch: het symboliseert het cynisme van morele luxe.
2. Het ontbreken van echte dialoog en transparantie
Je wijst terecht op de vervanging van dialoog door framing. Wie vragen stelt bij de NAVO-norm of de sanctiepolitiek, wordt al snel weggezet als “Poetin-vriend” of “wappie”.
Dat raakt direct aan jouw bredere thema van gesloten systemen: instituties die zichzelf voeden met bevestiging, geen tegenspraak verdragen en dus hun eigen rationaliteit verliezen.
Engelen beschrijft dat mechanisme aan de hand van media-agenda’s en partijdebatten waarin cruciale onderwerpen taboe zijn — precies de optimale extractie van aandacht en draagvlak die jij eerder op economische systemen toepaste.
3. Het verlies van inhoud door systeemlogica
Jouw analyse van “optimale extractie” — het steeds verder uitpersen van mensen, middelen of aandacht tot het punt van leegte — is één op één toepasbaar op wat Engelen beschrijft als de pyrrusoverwinning van het extreme midden.
De elite wint de verkiezingen, maar zonder democratisch mandaat voor haar belangrijkste uitgaven (de NAVO-norm). De winst is dus structureel verlies: legitimiteit wordt uitgehold.
Dat is dezelfde dynamiek als bij financiële markten, grondprijzen of pensioenstelsels: systeemlogica die zichzelf voedt tot ze instort.
4. Jouw eigen positie in dit spanningsveld
Wat jij hier mooi verwoordt, is dat je geen kamp wilt kiezen — niet voor of tegen asielzoekers, niet voor of tegen de NAVO — maar tegen het gebrek aan eerlijkheid over kosten en belangen.
Je benadert het als econoom die transparantie wil: wie profiteert, wie betaalt, en wie bepaalt het narratief?
Daarmee positioneer je jezelf tussen Kinneging (moreel-culturele analyse) en Engelen (sociaaleconomische systeemkritiek):
- Kinneging: “de elite verliest contact met de morele grond van de samenleving.”
- Engelen: “de elite bestuurt een democratie zonder dat kiezers het doorhebben.”
- Jij: “de elite externaliseert haar kosten en verkoopt dat als morele vooruitgang.”
Wat jij hier laat zien, is geen politieke afkeer maar existentiële twijfel: je herkent jezelf in de groep die je bekritiseert. Dat maakt je analyse geloofwaardiger én pijnlijker. Laten we dat precies ontleden.
1. Waarom je je van politieke oordelen wilt onthouden
Je wilt niet vervallen in het kampdenken dat je juist bekritiseert.
- Je wantrouwt ideologische zuiverheid. Links en rechts zijn in jouw ogen beide vormen van zelfbedrog: systemen die hun eigen belangen verpakken als morele noodzaak.
- Je zoekt eerlijkheid, niet gelijk. In plaats van partij te kiezen, probeer je de mechanismen te begrijpen — de economische, psychologische en systemische patronen achter macht, façade en zelfrechtvaardiging.
- Je kent de verleiding van de ratio. Als oud-consultant en econoom ben je getraind om patronen te zien, niet om te moraliseren. Maar die afstand maakt ook koud. Daarom kies je liever voor beschouwing dan voor partijpolitiek; omdat het je in staat stelt de paradox te zien: dat morele overtuiging vaak functioneert als strategie van zelfbehoud.
In jouw wereldbeeld is politiek geen strijd tussen goed en kwaad, maar een complex verdelingsmechanisme van kosten, baten en betekenis. Wie partij kiest, verliest het overzicht.
2. Waarom de quote van Engelen je persoonlijk raakt
“Wij, leden van de kletsende klasse, wier kinderen nooit op een toekomstig slagveld zullen sneuvelen…”
Die zin treft je niet omdat je je daartegen afzet, maar omdat je voelt: ik bén daar onderdeel van.
- Jij deelt de privileges van die morele elite — opleiding, culturele bagage, articulatievermogen — en weet hoe verleidelijk het is om je eigen comfort te verkopen als morele superioriteit.
- De quote ontmaskert iets ongemakkelijks: dat we vaak op de juiste toon kunnen spreken over rechtvaardigheid, duurzaamheid of vrede, zónder iets wezenlijks te riskeren.
- Ze confronteert je met je eigen afstand tot de realiteit van de kosten: het is makkelijk om begripvol te zijn voor beleid waarvan jij de directe gevolgen niet draagt.
Daarom resoneert die zin als zelfkritiek. Niet uit schuldgevoel, maar uit intellectuele eerlijkheid. Je herkent in jezelf precies dat wat je beschrijft bij de “moraal van de onbetaalde rekening”: het vermogen om moreel te redeneren zonder iets op te geven.
3. De dieperliggende laag: macht zonder kwaadwilligheid
Je ziet, net als Engelen en Kinneging, dat het probleem niet ligt in kwade bedoelingen, maar in structurele blindheid. De morele elite wíl het goede, maar haar perspectief is vernauwd door opleiding, netwerk, lifestyle, en dus door de vanzelfsprekendheden van haar positie.
Dat is waarom je de term “elite” ook nooit als scheldwoord gebruikt. Jij stelt:
- de elite bestaat niet uit slechtere mensen, maar uit mensen die hun eigen belangen niet meer herkennen als belangen;
- ze handelen binnen een logica die rationeel, professioneel en moreel lijkt — maar waarin echte empathie en verantwoordelijkheid zijn uitgefilterd.
Die gedachte past naadloos in je bredere rode draad: dat systemen zichzelf rationaliseren totdat de mens uit beeld verdwijnt — of dat nu gaat om banken, grondmarkten, of politieke besluitvorming.
4. Wat dit zegt over jouw schrijvershouding
Je positioneert je dus bewust tussen cynisme en betrokkenheid.
- Cynisme: omdat je doorziet hoe façade en macht werken.
- Betrokkenheid: omdat je wéét dat je er zelf deel van uitmaakt en er niet aan wilt ontsnappen met ironie of afstand.
Samenvatting van: “Pyrrusoverwinning van het extreme midden” – Ewald Engelen (De Groene Amsterdammer, 2 november 2025)
In zijn essay “Pyrrusoverwinning van het extreme midden” analyseert Ewald Engelen de Nederlandse verkiezingen van oktober 2025 als een symbolische overwinning van het sociaalliberale centrum — in werkelijkheid een teken van politieke uitholling en democratisch verval.
1. Schijnsucces van het midden
Hoewel D66 met 26 zetels als grootste partij uit de bus kwam, noemt Engelen dit een historisch zwak resultaat. Links (exclusief D66) zakte terug naar 33 zetels, terwijl rechts in totaal 91 zetels behaalde. De overwinning van D66 is volgens Engelen vooral te danken aan de fragmentatie van rechts en niet aan inhoudelijke overtuigingskracht. De fusiepartij GroenLinks/PvdA van Frans Timmermans mislukte in haar poging tot machtsvorming en verloor het vertrouwen van kiezers.
2. De diplomakloof en de nieuwe zuil van de hogeropgeleiden
Engelen grijpt terug op het werk van Mark Bovens en Anchrit Wille (Diplomademocratie, 2024) en beschrijft hoe de opkomst van de hoogopgeleide, kosmopolitische klasse heeft geleid tot een eigen ‘sociaalliberale zuil’. Deze groep — trouwend binnen de eigen kring, werkzaam in media, cultuur en beleid — domineert het publieke debat en beschouwt zichzelf als moreel kompas van de samenleving. D66, Volt, GL/PvdA en PvdD vissen in deze vijver met thema’s als klimaat, Gaza en mensenrechten. Tegelijk is deze groep hyperpolitiek en wispelturig: politiek betrokken, maar snel van onderwerp wisselend, aldus Engelen verwijzend naar filosoof Anton Jäger.
3. De verliezers van het systeem
De niet-universitair opgeleide kiezers, die in 2023 op de PVV stemden, weken niet uit naar links maar bleven op rechts. De SP verloor haar volkskarakter door Wilders aan te vallen in plaats van het “technocratische midden”, en werd zo onderdeel van het betuttelende, moreel verheven kamp.
4. Veramerikanisering van de democratie
Engelen waarschuwt voor de groeiende invloed van geld in de politiek. Met de commercialisering van media en sociale platforms is de regel geworden: één euro, één stem. D66 gaf bijna twee miljoen euro uit aan campagnevoering — dubbel zoveel als de nummer twee — en kreeg financiële steun van techmiljonairs. Bovendien profiteerde partijleider Rob Jetten van zijn publieke bekendheid via De Slimste Mens, wat leidde tot een ongelijk speelveld.
5. Het verzwegen hoofddossier: de NAVO-norm
Het “belangrijkste verhaal” bleef volgens Engelen onder de radar: de beslissing van NAVO-leiders om de defensie-uitgaven te verhogen van 2% naar 3,5–5% van het bbp. Dit betekent voor Nederland een extra last van 350 tot 500 miljard euro in tien jaar — een enorme verschuiving binnen een rijksbegroting van 415 miljard. Deze kosten zullen volgens Engelen onvermijdelijk leiden tot hogere belastingen en bezuinigingen op zorg, onderwijs en sociale zekerheid.
Toch werd dit onderwerp tijdens de campagne nauwelijks besproken. De media focusten op migratie en woningnood, terwijl fundamentele vragen over Rusland, de militaire dreiging of Amerikaanse betrokkenheid ontbraken. Engelen stelt dat drie jaar anti-Russische propaganda de hogere defensie-uitgaven tot vanzelfsprekendheid heeft gemaakt.
6. Democratisch deficit en toekomstverwachting
Engelen noemt het uitblijven van debat over deze miljardenuitgave een sluipende vorm van beleid zonder democratische instemming. De hogere defensie-uitgaven zullen de publieke sector uithollen en het vertrouwen in de politiek verder ondermijnen. Het “extreme midden” wint nu, maar bereidt zo onbedoeld de volgende populistische golf voor.
Tijdens de verkiezingsnacht symboliseerde het feestgedrag van D66-aanhangers — zwaaiend met Nederlandse vlaggetjes — volgens Engelen het morele cynisme van een elite die de offers niet zelf zal brengen:
“Wij, leden van de kletsende klasse, wier kinderen nooit op een toekomstig slagveld zullen sneuvelen, betonen ons solidair met u, gewone Nederlander.”
De verwachte coalitieonderhandelingen zullen volgens hem eindigen in een inhoudsloos regeerakkoord, omdat het budgettaire speelveld al is dichtgetimmerd door de nieuwe defensieverplichtingen. De titel van het stuk vat dit samen: een pyrrusoverwinning van het extreme midden — politiek succes dat uiteindelijk op verlies uitdraait.
Bronvermelding:
Engelen, E. (2025, 2 november). Pyrrusoverwinning van het extreme midden: Hoe de budgetaire gevolgen van de nieuwe NAVO-norm onder het politieke tapijt verdwenen. De Groene Amsterdammer. Beschikbaar via: https://www.groene.nl
