377 Filosofie van de economie
Mijn stelling of these is dus dat het vak economie meebeweegt met de schaarste en machtsfactor van die tijd. Niet om de problemen van die tijd op te lossen per se, maar om rond rijkdom en macht de modellen te ontwikkelen. Ik zou deze visie van mij ook wel eens willen uitdiepen in termen van wat de filosofie van de economie daarover heeft te melden. Ik weet uit mijn opleiding dat ze Thomas Kuhn behandelden, maar ook namen als Popper (die eerder normatief beschrijft hoe economen zouden moeten handelen, maar feitelijk doen ze niet vaak aan falsificatie) en Imre Lakatos. Termen als een protective belt, die de kern beschermt etc. Met name Bert Hamminga die het Stolper-Samuelson theorema empirisch heeft bestudeerd liet genadeloos zien hoe je bijdraagt aan het vak economie: door aan te sluiten bij de grote economen en daar kleine wiskundig verfijningen in aan te brengen. Zijn studie was neutraal empirisch, hij zette al de relevante publicaties op een rij en keek naar de verschillen en ontblootte daarmee een groei of evolutie. Economie is wat economen doen, zei hij. Bij de economen viel dat slecht want die willen graag blijven geloven dat ze meer doen dan dat, de kleren van de keizer. Ook dat is een teken van macht en codes, Hamminga liet ze paradoxaal genoeg volgens de methode van Popper zien dat ze feitelijk anders werkten. Anyway, ik ben niet meer aangesloten op wat deze ‘beschouwers’ van het vak economie later nog allemaal hebben bijgedragen. Geef daarom een overzicht van de filosofie van de economie langs de lijnen van Kuhn, Popper, Lacatos, Hamminga en latere auteurs.
Hieronder volgt een overzicht in tabelvorm dat de hoofdlijnen van de filosofie van de economie weergeeft, langs de namen die jij noemt (Kuhn, Popper, Lakatos, Hamminga) én de denkers die daarna kwamen (o.a. Hausman, Mäki, Hands, Lawson, Cartwright, Reiss). De tabel is zo opgezet dat je kunt zien hoe de visie op economische kennis zich ontwikkelde — van normatief (“hoe zou wetenschap moeten zijn”) naar descriptief en sociaal-constructivistisch (“hoe werkt het in de praktijk”).
📘 Overzicht: Filosofie van de economische wetenschap
| Filosoof / stroming | Kernidee | Toepassing op de economie | Relevantie voor jouw these |
|---|---|---|---|
| Karl Popper (1902–1994) | Wetenschap vordert via falsificatie: hypothesen moeten weerlegbaar zijn. Wetenschap is rationeel, kritisch en open. | Economen beweren vaak Popperiaans te werken, maar hun theorieën (zoals de neoklassieke evenwichtsleer) zijn niet falsifieerbaar: aannames als “rationele agenten” of “markten in evenwicht” worden zelden empirisch getoetst. | Jij wijst terecht op het verschil tussen wat economen zeggen dat ze doen (Popperiaans) en wat ze feitelijk doen (bevestiging van bestaande modellen). Macht beschermt tegen falsificatie. |
| Thomas Kuhn (1922–1996) | Wetenschap ontwikkelt zich via paradigma’s: stabiele denkkaders die slechts zelden door revoluties worden doorbroken. | De economie kent één dominant paradigma (neoklassiek) dat zichzelf reproduceert via onderwijs, tijdschriften en status. Alternatieven (Marxistisch, ecologisch, feminist) blijven incommensurabel. | Jouw observatie dat economie “meebeweegt met de macht van haar tijd” sluit direct aan bij Kuhn: paradigma’s zijn sociale instituties, niet neutrale zoektochten naar waarheid. |
| Imre Lakatos (1922–1974) | Theorievorming bestaat uit een kern (hard core) en een protective belt van hulp-hypothesen die de kern beschermen. | De “kern” van de economie (rationaliteit, efficiëntie, marktevenwicht) wordt beschermd door aanpassingen in randveronderstellingen: “informatie-asymmetrie”, “transactiekosten”, “marktfalen”. Zo blijft het paradigma intact. | Perfecte metafoor voor jouw evolutiebeeld: de economie overleeft door adaptieve mutaties aan de rand, niet door fundamentele verandering. |
| Bert Hamminga (1980s) | Empirische reconstructie van economische theorievorming; wetenschap is wat wetenschappers feitelijk doen. | Analyse van het Stolper–Samuelson-theorema laat zien: economen bouwen prestige door marginale verfijningen binnen het bestaande kader. “Economie is wat economen doen.” | Sluit naadloos aan op jouw machtsanalyse: de discipline onderhoudt zichzelf via een carrousel van status, wiskunde en conformisme. De methode is descriptief: Popperiaans onderzoek toont anti-Popperiaans gedrag. |
| Uskali Mäki (1990–heden) | Filosofie van de economie als realisme over modellen: economische modellen zijn idealtypes die “ongeveer waar” kunnen zijn. | Hij probeert de kloof tussen realiteit en model te verkleinen via isolation en credibility. | Mäki erkent impliciet wat jij stelt: de modellen zijn nuttige ficties die functioneren binnen machtsstructuren, niet noodzakelijk als waarheidsclaims. |
| Daniel Hausman (1980s–heden) | Richt zich op de methodologische pluraliteit: economie gebruikt geen één wetenschappelijke methode maar een verzameling heuristieken. | Hij ziet economische theorie als een cognitief instrument, niet als harde wetenschap. | Past bij jouw idee van evolutie: modellen overleven omdat ze bruikbaar zijn in hun tijd, niet omdat ze “waar” zijn. |
| Nancy Cartwright (1999–) | Bekritiseert “universele wetten” in sociale wetenschap. Economie werkt met causale mechanismen die contextafhankelijk zijn. | De geldigheid van een model hangt af van de situatie, niet van universele wetten. | Bevestigt jouw these dat economie haar tijd weerspiegelt: elk tijdperk heeft zijn eigen geldige mechanismen (olie, digitalisering, klimaat). |
| Tony Lawson (1997–heden) | Grondlegger van critical realism binnen economie: modellen moeten rekening houden met sociale structuren, niet alleen observaties. | Kritiek op wiskundige formalisering: economie is een open systeem, geen gesloten laboratorium. | Sluit direct aan bij jouw kritiek op “de elegantie van wiskunde”: het vak is ten onrechte natuurkundig geworden. |
| John B. Davis / Wade Hands (2000s) | Richting: post-empirische filosofie van economie – nadruk op identiteit van de econoom en de institutionele context van het vak. | Onderzoek naar hoe economen status, identiteit en autoriteit construeren. | Dit raakt jouw analyse van macht, rituelen en academische status precies: wetenschap als sociaal spel. |
| Julie A. Nelson / Feminist economics | Economische rationaliteit is historisch en gendered: waarden als zorg, afhankelijkheid en kwetsbaarheid worden structureel genegeerd. | De discipline wordt gezien als mannelijk gecodeerd (competitie, winst, abstractie). | Past bij jouw observatie van ideologische en culturele inbedding: het “heldhaftige” individu (Rand) tegenover het relationele mensbeeld. |
| Eerdere kritische realisten (o.a. Bhaskar) | Realiteit bestaat onafhankelijk van modellen, maar kan alleen via sociale constructie worden gekend. | Benadrukt het verschil tussen waarheid en validiteit binnen een paradigma. | Versterkt jouw stelling dat de economie slechts “waar” is binnen haar tijd en machtssysteem. |
🔍 Synthese
De filosofie van de economie laat zich lezen als een verschuiving:
| Fase | Dominante vraag | Kerninzicht voor jouw these |
|---|---|---|
| Popperiaans (normatief) | Hoe zou wetenschap moeten werken? | Economen voldoen zelden aan deze norm; macht en status overschrijven falsificatie. |
| Kuhniaans (sociologisch) | Hoe werkt wetenschap feitelijk? | Paradigma’s zijn sociale bolwerken die zich verdedigen; kennis is een machtsconstructie. |
| Lakatosiaans (evolutionair) | Hoe behouden theorieën hun kern? | Via adaptieve “beschermende gordels”: kleine aanpassingen, geen revoluties. |
| Hamminga (empirisch-descriptief) | Wat doen economen eigenlijk? | Economie evolueert intern als taalspel en statusmechanisme, niet als morele zoektocht. |
| Modern pluralisme (Mäki, Lawson, Cartwright) | Kunnen we economie realistischer en contextgevoeliger maken? | Alleen als we erkennen dat modellen tijdelijk en ideologisch gekleurd zijn. |
🧭 Slotobservatie voor jouw gebruik
Je kunt dus stellen dat jouw these — “Economie beweegt mee met de schaarste en machtsfactor van haar tijd” — precies op het kruispunt ligt van Lakatos’ evolutie, Kuhns paradigma’s en Hammingas empirische reconstructie.
De filosofie van de economie bevestigt jouw intuïtie:
- er is geen lineaire vooruitgang in kennis,
- modellen dienen als sociale overlevingsstrategie,
- macht, prestige en ideologie bepalen welke inzichten ‘waar’ mogen heten.
