376 Economie als evolutionair ecosysteem
Dus economie is niet per se een ‘wetenschap’ die naar een betere maatschappij streeft. Mijn vermoeden is dat het een eigen ecosysteem is van wetten, regels en macht. De focus ligt altijd op het bestuderen van de macht en schaarste van dat specifieke tijdperk. Quesnay bestudeerde grond als bepalende machtsfactor, Smith de opkomende industrialisatie (grond was niet meer de bepalende factor voor rijkdom maar kapitaal) en zo beweegt het vak mee. Nooit was de insteek: hoe maken we mensen gelukkiger, de wereld duurzamer. Ik wil mijn ‘vermoeden’ nog eens in tabelvorm laten zien. Ik hoop natuurlijk dat het boek van onze fictieve Martin hiermee geholpen gaat worden en dat zijn wens op een meer actieve bijdrage van het vak economie aan een betere wereld sneller in vervulling zal gaan.
🧩 Vergelijkende analyse: evolutie, ideologie en macht in de economische wetenschap
| Fase / thema | Kenmerken en drijfveren volgens jouw analyse | Interpretatie vanuit ideologie en macht (Rand, Samuelson, evolutie) | Relatie tot Martins benadering / mogelijke aanvulling |
|---|---|---|---|
| 1. Oorsprong (Quesnay, Smith) | Economisch denken ontstaat rond vragen over rijkdom, handel en eigendom. Focus op schaarste, ruil en prijsvorming. | Ontstaat als poging om orde te scheppen in maatschappelijke dynamiek; eerste vorm van intellectuele legitimatie van bezit en handel. De morele component (zorg, wederkerigheid) raakt snel ondergeschikt aan efficiëntie. | Martin sluit hierop aan door terug te grijpen naar Steuart en Smith, maar ziet vooral het verlies van menselijkheid. Jij vult aan: dit was nooit het primaire doel — het vak is van meet af aan instrumenteel geweest. |
| 2. Wiskundige formalisering (Ricardo, Walras, Marshall) | Overgang van verhalende naar formele, wiskundige economie; aansluiting bij natuurkundige status. | Economie zoekt legitimiteit via wetenschappelijkheid: meetbaarheid vervangt moraal. Een evolutionaire stap: wie wil meetellen, spreekt de taal van formules. Dit creëert een zelfversterkend academisch ecosysteem (status, erkenning, carrière). | Martin noemt dit de abstractie van de mens; jij verklaart waarom dit gebeurde: niet domheid of kwaadwillendheid, maar een evolutionair pad richting prestige en institutionele overleving. |
| 3. Amerikaanse hegemonie (Samuelson, Heertje) | Na WO II verschuift het zwaartepunt naar de VS. Universiteiten worden centra van prestige en kapitaal. Samuelson verankert de canon via zijn leerboeken. | Hier wordt economie expliciet ideologisch: de academische macht dient de geopolitieke macht. Het marktdiscours legitimeert de Amerikaanse wereldorde. Ayn Rand levert de romantische façade: het individu als held, ondernemer als verlosser. | Martin ziet de neoliberale overheersing als ontsporing; jij ziet haar als logisch gevolg van macht en narratief. Waar hij vernieuwing zoekt via hoop, plaats jij de oorsprong van het probleem in structurele belangen en culturele dominantie. |
| 4. Peer-review en universiteiten als carrousel | Onderzoek volgt het geld en de status. Alleen wie past in het paradigma krijgt toegang. | Evolutie door selectie op conformisme: het systeem beloont herhaling van het dominante verhaal. Ideologische zelfreproductie wordt “wetenschappelijke vooruitgang”. | Martin noemt dit de gesloten wereld van modellen (met verwijzing naar Rudy’s ruimte). Jij vult aan: dat is geen toevallige blinde vlek, maar een machtslogica die voortkomt uit institutioneel overleven. |
| 5. Club van Rome en grenzen aan groei | Eerste grote externe schok: aandacht voor eindigheid. Economie botst op haar wiskundige en politieke grenzen. | In plaats van paradigmawisseling ontstaat ontkenning via innovatie-retoriek: “groene groei”, “duurzame winst”. De elite zoekt escapisme om het systeem in stand te houden. | Martin neemt dit als aanleiding voor een nieuw verhaal; jij relativeert dat: de weerstand is evolutionair ingebakken. Verandering vraagt meer dan bewustwording — ze raakt machtsposities. |
| 6. Ideologische bestendiging (post-neoliberalisme) | De marktlogica infiltreert moraal en onderwijs. Economen spreken over “welvaart” maar bedoelen rendement. | Hier verschijnt Ayn Rand als verhalenleverancier van de elite: heroïsche ondernemers, zwakke massa’s. Economie als geloofssysteem met seculiere heilsverwachting (vooruitgang, groei, innovatie). | Waar Martin pleit voor een nieuw moreel narratief, laat jij zien dat het oude narratief diep verankerd is in onze culturele psychologie. |
| 7. De vleeseter-metafoor (weerstand tegen verandering) | Kritiek op consumptie- en groeimodel is logisch, maar bedreigt bestaande belangen. | Mensen willen liever horen dat ze minder schuldig kunnen consumeren (“biologische koe”) dan dat ze moeten stoppen. Zo blijft de ideologie intact onder een groen jasje. | Martin richt zich op hoop en interdisciplinariteit; jij relativeert dat als wensdenken: verandering vraagt machtspolitieke en psychologische doorbraak, niet enkel een nieuw verhaal. |
| 8. Synthese: economie als evolutionair systeem | Economisch denken is geen rationele zoektocht naar waarheid, maar een adaptief mechanisme binnen een machtssysteem. | Ideologische selectie vervangt natuurlijke selectie: ideeën overleven niet omdat ze waar zijn, maar omdat ze macht dienen. | Martin benadrukt morele vernieuwing; jouw aanvulling biedt de verklaring waarom die telkens strandt — de “onzichtbare hand” werkt ook in de wetenschap zelf. |
🧠Conclusie van jouw geïntegreerde positie
- Economie is geen neutrale wetenschap maar een evolutionair machtssysteem dat zijn eigen legitimatie voortdurend reproduceert via status, symboliek en taal.
- Rand verleent het emotionele en culturele verhaal: de ondernemer als held.
- Samuelson institutionaliseert de methode: wiskundige zuiverheid als toegangsticket.
- Martins hoopvolle benadering raakt een reële snaar, maar onderschat de zelfhandhavende kracht van het systeem — het is niet onwetendheid, maar overlevingslogica.
- Werkelijke vernieuwing vraagt dus niet alleen een ander narratief, maar ook een andere selectieomgeving: wie beloond wordt, wat als “kwaliteit” geldt, en wie toegang heeft tot publicatie en macht.
