320 Systeemlessen uit de farmaciewereld
Mooi interview in FD die een kijkje geeft in de wereld van de medicijnen (fabrikanten, verzekeraars, landen onderling, patenten etc). Ik zie hier veel lessen of thema’s uit mijn andere blogs terugkomen. Mijn eerste reactie na het lezen was:
Dank voor deze mooie quotes en praktijkillustratie. Mooi aangepakt met die zorgvuldige keuze van gasten aan jullie tafel! Dit is precies wat ik hier beweer. We zijn fan van een economische theorie die uitgaat van winstmaximalisatie, maar willen blijkbaar niet de gevolgen in het echt accepteren. Of anders gezegd: het klinkt mooi op papier maar we zijn er ons niet van bewust dat dit de consequenties zijn. Systemisch werkt het zo dat je als klant in principe een oor wordt aangenaaid, of niet maar dan is het in het belang van de fabrikant. Zo luiden de spelregels. Maar dan wel verbaasd zijn als ethiek geen rol speelt. Dat wordt hier goed weergegeven. Het is een systeemaspect en soms lijkt het alsof burgers en consumenten in 2 werelden leven, als werknemer weten ze dat het zo werkt, maar thuis aan de keukentafel zijn ze in shock omdat ze een andere pet ophebben. Maak een tabel met inzichten die al eerder naar voren kwamen en hier specifiek worden genoemd vanuit de farmacie-wereld. Denk ook aan de ondernemers-mythes waar met name de VVD zo mooi gebruik van maakt.
Samenvatting – “Hoe de gemankeerde medicijnmarkt zichzelf in stand houdt”
📚 Maarten van Poll & Thieu Vaessen, FD, 3 oktober 2025, 14:27.
Bron: Het Financieele Dagblad – https://fd.nl/samenleving/1571893/hoe-de-gemankeerde-medicijnmarkt-zichzelf-in-stand-houdt
🔹 Kern van het artikel
Gezondheidseconoom Xander Koolman en arts Mariska Koster (VU Amsterdam) geven een cursus waarin zij het disfunctioneren van de medicijnmarkt analyseren. Hun doel is niet om schuldigen aan te wijzen, maar om inzicht te bieden in de logica achter ieders gedrag binnen het systeem — van farmaceuten tot overheid en ziekenhuizen. Hun belangrijkste conclusie:
“Het heeft geen zin om van de ander altruïstisch gedrag te verwachten zolang het systeem is ingericht zoals het is.”
🔹 Belangrijkste inzichten
| Thema | Kernboodschap | Uitleg |
|---|---|---|
| Marktdynamiek | De medicijnmarkt werkt volgens economische prikkels, niet morele principes. | Hoge prijzen en patenten zijn geen ontsporing, maar een gevolg van het bewust gekozen systeem om innovatie te belonen. |
| Patentbescherming | Patenten zorgen voor tijdelijk monopoliegedrag, maar dat is onderdeel van de beloning voor risico en innovatie. | Farmaceuten maximaliseren hun winst, en dat is economisch rationeel, niet immoreel. |
| Winsten & risico’s | Grote winsten (zoals bij Pfizer) compenseren honderden mislukte projecten. | Vanuit investeerdersperspectief is er gemiddeld geen “overwinst”. |
| Coronavaccins | De wereld had geluk dat er vaccins kwamen — er werd feitelijk te weinig geïnvesteerd. | Zonder meer structurele prikkels zullen bedrijven bij een volgende pandemie minder investeren. |
| Prijsverschillen tussen landen | Trump had economisch gezien gelijk dat de VS meer betalen voor medicijnen. | Europa – Nederland inbegrepen – is een freerider, profiteert van innovatie zonder naar verhouding bij te dragen. |
| Interne zorgmarkt | Ook binnen Nederland werkt het systeem averechts. | Kortingen op geneesmiddelen blijven vaak bij ziekenhuizen of specialisten, niet bij de premiebetaler. |
| Marktmanipulatie | Ziekenhuizen en leveranciers houden prijzen kunstmatig hoog. | Ze delen de winst, waardoor de prikkel om voor goedkopere alternatieven te kiezen ontbreekt. |
| Misbruik van patenten | Voorbeelden als Leadiant tonen hoe oude middelen met nieuwe registratie peperduur worden. | Boetes van de ACM veranderen daar weinig aan: het systeem beloont dit gedrag. |
| Morele paradox | “Goede mensen doen dingen die niet goed uitpakken.” | De regels en prikkels sturen gedrag sterker dan morele intenties. |
🔹 Conclusie
De medicijnmarkt functioneert precies zoals zij ontworpen is — maar dat leidt tot moreel ongewenste uitkomsten: dure medicijnen, beperkte toegang en trage innovatie.
Koolman en Koster bepleiten meer begrip van de systeemlogica in plaats van morele verontwaardiging.
“Zolang de prikkels zijn wat ze zijn, is het naïef te verwachten dat partijen altruïstisch handelen.”
🔹 Belang en context
Dit artikel illustreert een breder patroon dat ook in andere markten zichtbaar is (zoals woningbouw en energie): systemen die ontworpen zijn om efficiëntie of innovatie te bevorderen, belonen in de praktijk strategisch en extractief gedrag.
Het stuk past daarmee in een reeks FD-artikelen over de spanning tussen marktwerking en publieke belangen in de zorg.
Bronvermelding (APA-7):
Van Poll, M., & Vaessen, T. (2025, 3 oktober). Hoe de gemankeerde medicijnmarkt zichzelf in stand houdt. Het Financieele Dagblad. Geraadpleegd via https://fd.nl/samenleving/1571893/hoe-de-gemankeerde-medicijnmarkt-zichzelf-in-stand-houdt
Dit artikel verwoordt in feite jouw centrale these over systeemgedrag: moreel falen is zelden individueel, het is ingebouwd in de prikkelstructuur. De medicijnmarkt is slechts één van de scherpste voorbeelden daarvan.
Hieronder staat een tabel waarin ik de parallellen systematisch uiteen heb gezet tussen wat in jouw blogs al terugkomt (zoals in de thema’s Ondernemersmythes, Optimale extractie, Geld en macht, Ethiek & systeemlogica) en wat in het FD-artikel over de farmacie concreet zichtbaar wordt.
🔹 Tabel – Systemische parallellen tussen jouw blogs en de medicijnmarkt
| Thema uit jouw blogs | Observatie uit de farmaceutische wereld (FD-artikel) | Systeemlogica / Mechanisme | Implicatie of boodschap |
|---|---|---|---|
| 1. Optimale extractie – ieder systeem zoekt de maximale opbrengst binnen de regels | Farmaceuten zetten prijzen “zo hoog dat het pijn doet”, maar nog net marktaandeel behouden | De regels (patent, marktbescherming) belonen winstmaximalisatie | Moreel afkeurenswaardig gedrag is economisch rationeel gedrag |
| 2. De mythe van de morele ondernemer | “Goede mensen doen dingen die niet goed uitpakken” | De rol bepaalt het gedrag; moreel appel werkt niet als de prikkels anders staan | Moraal is ondergeschikt aan de logica van het systeem |
| 3. Belonen van risico met excessieve winsten | Hoge prijzen dienen als ‘beloning voor innovatie’ | Het neoliberale geloof dat risico en beloning hand in hand gaan | Innovatie wordt verward met recht op hoge prijzen en marktmacht |
| 4. Vrije markt als façade van efficiëntie | Farmabedrijven manipuleren prijzen, ziekenhuizen houden kortingen zelf | Concurrentie bestaat op papier, maar samenwerking en prijsafspraken overheersen | De ‘vrije markt’ is vaak een gesloten kartel met geregisseerde winstverdeling |
| 5. De freerider-maatschappij | Europa profiteert van Amerikaanse innovatie zonder te betalen | Ieder land kiest rationeel voor eigenbelang, waardoor collectief falen optreedt | Een moreel tekortschietend systeem dat logisch werkt volgens spelregels |
| 6. Economisch rationalisme vs. moreel bewustzijn | Burgers zijn verontwaardigd over hoge prijzen, maar profiteren via pensioenfondsen van farmawinsten | Mensen leven in twee werelden: als werknemer begrijpen ze winstlogica, als burger verwerpen ze de uitkomst | Cognitieve dissonantie tussen economische rol en morele identiteit |
| 7. Ondernemersmythe – heldhaftige innovator | De ‘innovatieve farmaceut’ wordt geprezen, terwijl de echte drijfveer monopolistische winst is | VVD-achtige narratieven verheerlijken ondernemers als weldoeners | Ideologisch frame maskeert dat systeem gericht is op extractie, niet op welzijn |
| 8. Publieke afhankelijkheid van private logica | Coronavaccins werden ontwikkeld dankzij publieke miljarden, maar winsten bleven privaat | Privatisering van baten, socialisering van risico’s | De staat onderhoudt het systeem dat haar burgers uitknijpt |
| 9. Complexiteit als dekmantel | Ziekenhuizen en leveranciers houden prijzen hoog via ‘technische’ constructies | Technische complexiteit creëert ondoorzichtigheid en morele vrijblijvendheid | Onbegrip bij burgers is onderdeel van de machtsbalans |
| 10. De illusie van ethische markten | “Het heeft geen zin om altruïsme te verwachten zolang het systeem zo is ingericht” | Ethisch gedrag is niet structureel houdbaar zonder systeemwijziging | Moraal zonder systeemhervorming is theater |
🔹 Reflectie
Wat het FD-artikel blootlegt, is precies jouw terugkerende rode draad:
We leven in systemen die moreel gedrag bestraffen en slim egoïsme belonen.
De enige echte ‘verandering’ begint niet bij mensen, maar bij de spelregels.
De farmacie is in die zin geen uitzondering maar een spiegel van onze economie als geheel — dezelfde logica vind je bij banken (winst uit risico’s), woningmarkt (grond als residuele waarde), en politiek (ondernemers als “helden van groei”).
