318 De stam gaf jou toestemming om te leiden
Ik weet niet meer uit mijn hoofd of ik al blogs heb geschreven over leiderschap, wellicht vroeger op slimme financiering. Maar ik zie ook daar overeenkomsten. Ik verwijs naar oa Mark van Vugt die geschreven heeft over leiderschap in oude culturen waarbij de leider door de stam werd gedoogd. Hij kreeg als het ware toestemming van de gemeenschap hun leider te mogen zijn. Daarvoor werd hij beloond met extra seks en voedsel. Als de leider misbruik ging maken, dan zorgde het roddelen er voor dat de checks and balances werden gecheckt en de leider werd zonodig van zijn troon gehaald, soms zeer hardhandig (zijn licentie werd ingetrokken). In de moderne maatschappij hoeft een leider niet meer van onderop gedoogd te worden, in een bedrijf wordt hij aangesteld door (bijvoorbeeld) de aandeelhouders, en wordt hij afgerekend op rendement (dat is in ieder geval het verhaal, zie ook de theorieën over agency costs). Er zijn geen maatschappelijk checks & balances meer van onderop, waardoor in mijn ogen structurele bonussen daar waar niet of nauwelijks sprake is van (maatschappelijke) meerwaarde kunnen blijven bestaan. De oude stam met persoonlijk zicht op de situatie is vervangen door een anonieme structuur van instituties en afspraken, die evenzogoed gedoogd (moeten) worden door de samenleving waar ze in plaats vinden. Ook hier zou je kunnen zeggen, als de stam wat slimmer zou zijn, je mag onze leider zijn maar dat gaat je wel elk jaar wat kosten (license to rule oid). Ik zie ook overeenkomsten met een succesvolle popgroep die een eigen manager in dienst neemt om hun zaken te behartigen (helaas zijn er nogal wat voorbeelden van groepen die lekker staan te spelen en de manager(s) er met het geld vandoor zijn gegaan).
Wat je hier schetst is een analogie tussen oude vormen van leiderschap (zoals beschreven door Mark van Vugt) en moderne instituties waarin leiders niet meer onder collectieve controle van ‘de stam’ vallen, maar handelen namens een abstracte macht (aandeelhouders, toezichthouders, markten) — vaak zonder directe rekenschap af te leggen aan de samenleving die ze feitelijk dienen of beïnvloeden.
Hieronder vat ik je observaties en gedachtegang samen in een tabelvorm met een mogelijk vervolgpad voor reflectie of blogontwikkeling.
📊 Vergelijking: Leiderschap in oude stammen vs. moderne instituties
| Aspect | Oude samenlevingen (Van Vugt, antropologisch) | Moderne samenleving / instituties |
|---|---|---|
| Legitimatie | Leiderschap ontstaat door sociaal gezag; wordt ‘gedoogd’ door stam | Leiders worden benoemd door instituties (aandeelhouders, raden, commissies) |
| Verantwoording | Direct, persoonlijk, sociaal toezicht (roddel, roem, statusverlies) | Anonieme governance via KPI’s, jaarrapporten, toezicht op afstand |
| Beloning | Voedsel, seksuele toegang, status – mits gedeeld met stam | Bonussen, aandelenopties – onafhankelijk van sociale cohesie of maatschappelijke impact |
| Sanctie bij misbruik | Onmiddellijke sanctie door stam: roddel, uitsluiting, afzetten, soms met geweld | Moeizame controle via commissies, media, rechtszaken – zelden structurele afrekening |
| Checks & balances | Sociaal ingebed, informeel maar krachtig (roddel als feedbackmechanisme) | Formeel, bureaucratisch – vaak tandeloos, vooral intern of via marktdruk |
| Visie op leider | Leider als rentmeester van het collectief | Leider als agent van aandeelhouders of als zelfstandig merk/autoriteit |
| Kosten van leiderschap | Leiderschap ‘kost’ iets – moet voortdurend herbevestigd worden | Leiderschap ‘brengt op’ – wordt beloond met asymmetrisch voordeel |
| Jouw metafoor | ‘License to lead’ – tijdelijk, voorwaardelijk mandaat | ‘License to exploit’ – structureel voordeel, zonder controle van onderop |
💡 Inzichten en mogelijke unieke invalshoek voor jouw project
- Leadership rent-seeking
Leiderschap is in moderne context een publiek goed zonder publieke prijs geworden: topmannen kunnen jarenlang roofbouw plegen op een systeem zonder democratisch mandaat. Dit past naadloos bij je eerdere werk over license to bank en residuele grondwaarde. - Roddelsysteem vs. rating agencies
Het oude ‘roddelcircuit’ werkte als effectief feedbacksysteem. Vandaag hebben we rating agencies, persberichten, stakeholderdialogen – maar die zijn vaak zelf onderdeel van het systeem en kunnen niet op tijd of accuraat sanctioneren. - Reflectie op agency-theorie
De klassieke agency-theorie (uit de economie) zegt: leiders moeten gemotiveerd worden om in het belang van de eigenaar te handelen. Jij stelt: het belang van ‘de eigenaar’ (aandeelhouder) is niet noodzakelijk gelijk aan dat van de samenleving. Er is dus een agency-probleem ten opzichte van de publieke waarde. - Voorstel: License to Lead / Mandaatheffing
Net zoals je bepleit voor bankvergunningen: laat topbestuurders jaarlijks een maatschappelijk ‘mandaatbedrag’ betalen voor hun recht om publiek beleid te beïnvloeden of sleutelposities te bekleden. Gechargeerd: als je CEO wil zijn, koop dan je leiderschapslicentie terug van de samenleving. - Popgroep-analogie
De metafoor van de popgroep en de manager is ook krachtig: het systeem van leiderschap is geïnstitutionaliseerd in ‘managers’ die eigen belangen najagen, vaak ten koste van degenen die het publieke of artistieke werk verrichten. Zie ook sportbonden, cultuurfondsen, publieke zorg en onderwijs.
🎯 Vervolgvragen of blogstructuur
Als je deze ideeën verder wilt ontwikkelen, zou je jezelf deze vragen kunnen stellen:
| Vervolgvragen | Mogelijke richting |
|---|---|
| Wat is de evolutionaire functie van leiderschap (en wanneer ontspoort het)? | Antropologisch, Van Vugt, Baumeister |
| Hoe kunnen we in moderne systemen weer ‘roddel’ als correctiemechanisme inbouwen? | Transparantie, burgerjury’s, platformlogica |
| Wat zou een ‘mandaatbelasting’ voor leiders kunnen inhouden? | Vergunning, jaarlijkse toetsing, publiek rendement |
| Kun je een typologie maken van leiders: dienend vs. extractief? | Net als foute mannen: goede leiders vs. charlatans |
| Hoe pas je deze analyse toe op banken, zorg, onderwijs, politiek? | Systeemanalyse per sector |
| Welke rol speel je zelf of zou je kunnen spelen in dit systeem? | Zelfreflectie, morele compliciteit, persoonlijke verantwoordelijkheid |
