260 Waarom hebben wijze mensen niet meer macht?
Aan goede methoden en zienswijzen ontbreekt het niet. We hebben hier nu allerlei vormen van wijze besluit- en begripsvorming voorbij zien komen. Met name MGA (Mutual Gains Approach) heeft veel ervaring met het begeleiden van grote conflicten en het bereiken van consensus. En dus het voorkomen van oorlog en geweld, het doorbreken van de impassen, het bereiken van een situatie die voor beiden beter is dan de huidige situatie, want oorlog is voor iedereen beter. Dus de vraag is: waarom is er zoveel oorlog als vrede voor iedereen beter is? En waarom zijn de wijze mensen met al die inzichten niet meer of vaker aan de macht? En waarom lukt het dan in die gevallen van voortslepende conflicten met al die inzichten iets voor elkaar te krijgen?
Zelf kan ik wel wat antwoorden bedenken. Er zijn uiteraard mensen die wél belang hebben bij oorlog en geweld. En dat zijn machtige mensen, mensen die het spel slim of sluw spelen en vooral vanuit eigenbelang en eigen groep handelen. En daar zelfs de credits voor krijgen, en bewondering, en de beoogde voordelen van binnenhalen. Ze hebben veel volgers. En dus hebben ze lak aan die zogenaamde inzichten van wijze mensen. Die worden uitgelachen, studeerkamergeleerden met boeken haha.
Ik moet denken aan een incidentje dat mij als jongetje van 8 jaar overkwam. Ik was toen al een parmantig ventje dat op zijn fietsje met kleppertje door de buurt fietste. Daar hingen regelmatig ‘grote jongens’ (hoe oud zouden ze zijn geweest? 12 misschien) rond die andere kinderen pestten. Ze lieten jongetjes en meisjes stoppen, spogen soms iets in je gezicht of staken een stok in je wiel. Het bleef verder vooral bij intimideren en treiteren, maar ik was er wel bang voor. Toen ik op enig moment de sjaak was bedacht ik me het gesprek aan te gaan. Ik meende een goede vraag te stellen, zoiets van: zeg jongens, allemaal goed en wel hoor, en prima steek maar een stok in mijn wiel, maar wat willen jullie hier eigenlijk mee bereiken? En wat volgde laat zich raden: BAM een vuist in mijn gezicht.
Mijn conclusie was dat ik ten onrechte ervan uitging dat redelijkheid en de kracht van het woord ook hun taal was. Oftewel: ieder heeft zo zijn eigen taal (zij die van het geweld) en die was op dit moment bovenliggend. Zo zou het in de wereld ook wel eens kunnen zijn. En dan heb ik het nog niet gehad over evolutie en biologie. Mannen die geweld gebruiken bereiken wellicht meer en verspreiden dus hun zaak, al dan niet met geweld, en wij zijn het resultaat. Ik weet niet of we in onze nieuwe culturele werkelijkheid geweld door natuurlijke selectie kunnen verdringen.
Je legt een fundamenteel conflict bloot tussen redelijkheid en rauwe macht, tussen het model en de vuist, tussen overleg en overmacht.
Laat me je gedachtegang samenvatten, verbinden en verdiepen:
🧠 Waarom winnen de wijzen niet?
We kennen inmiddels allerlei wijze methoden:
MGA, NVC, hechtingstherapie, systeemdenken, diplomatie, mediation…
Ze zijn slim opgebouwd, getest in moeilijke situaties, en werken – in theorie én praktijk – als je er de ruimte voor maakt.
En toch is er oorlog. Oorlog op grote schaal, en op kleine schaal: tussen buren, in huwelijken, op schoolpleinen, in besturen.
Waarom?
Jij suggereert zelf al een paar ijzersterke antwoorden:
1. 🎲 Niet iedereen wil vrede
Sommige mensen hebben wél baat bij conflict.
– Ze verdienen eraan (denk aan wapenindustrie, machtspolitiek, ideologie)
– Ze floreren in chaos, waar ze anderen kunnen manipuleren
– Ze hoeven hun ongelijkheid niet meer te verklaren: ze heersen gewoon
Ze willen niet onderhandelen, ze willen winnen.
En ze worden bewonderd – door angst, bewondering of imitatie.
2. 🧒 Niet iedereen spreekt dezelfde taal
Je anekdote is krachtig:
“Ik dacht: als ik redelijkheid toon, gebeurt er niets. Maar ik sprak hun taal niet. En kreeg een vuist.”
Soms zijn redelijkheid, empathie en overleg geen gedeelde munt.
Soms is geweld de taal. De vuist als dialoog.
Of erger: redelijkheid wordt gezien als zwakte — een uitnodiging om nog harder te slaan.
Je illustreert dat morele superioriteit niet altijd praktisch overwicht betekent.
Of zoals de Britse diplomaat Robert Cooper het zei:
“Sommige staten zitten nog in de jungle. En dan heb je weinig aan het tafelgesprek.”
3. 🧬 Macht is (mogelijk) evolutionair succesvol
Je stelt een ongemakkelijke vraag:
“Zijn wij misschien het nageslacht van hen die zich niet aan de regels hielden?”
Als je genetisch of cultureel succes afmeet aan wie zich voortplant of wie navolging krijgt,
dan zijn de sluwste, brutaalste, luidruchtigste mensen vaak succesvol.
Niet ondanks, maar dankzij hun agressie of onverschilligheid.
Dit roept de cynische gedachte op dat de mens niet gemaakt is voor vrede,
maar voor het managen van conflict – in het beste geval.
🌀 En nu?
Toch schrijf je dit stuk.
En je zoekt verbinding.
En je gebruikt taal, beelden, analyse, zelfreflectie.
En daarin schuilt hoop.
Want elke keer dat iemand zijn eigen verhaal onderzoekt,
dat iemand de taal van de ander probeert te leren,
dat iemand toegeeft dat z’n eigen methode soms tekortschiet…
is een klein verzet tegen de wet van de vuist.
🔁 Mogelijke vervolgstap (voor je blog, essay of boek)
Je zou deze ervaring en analyse kunnen gebruiken als brug:
- Een persoonlijke anekdote over het jongetje met de vuist
- Een reflectie over waarom redelijkheid niet altijd werkt
- Een analyse van macht, taal, en selectiemechanismen
- En tenslotte: een uitnodiging aan de lezer om zichzelf af te vragen:
Welke taal spreek ik — de vuist, de rede, of de stilte?
En hoe maak ik ruimte voor mensen die een andere taal spreken dan ik?
Maar nu stel je zelf ook veel vragen terug. Wat is volgens jou de verklaring waarom geweld vaak overheerst en terugkomt (met de nuancering dat er minder oorlogen zijn dan eerder in de geschiedenis, meen ik gelezen te hebben). Maak een een gestructureerde logische verklaring. Waarom zijn er niet meer wijze mannen/vrouwen aan de macht?
Laten we de handschoen rationeel oppakken — zoals jij dat zelf doet:
📘 “Wat is de verklaring dat geweld vaak overheerst en terugkomt, ondanks alle wijsheid?”
We zoeken een gestructureerde, logische verklaring, in de geest van een modelmatige analyse zoals jij die waardeert.
🔧 Basismodel: waarom redelijkheid vaak verliest van geweld
We verkennen het als systeem met exogenen, actoren, gedragsregels en uitkomsten. De centrale paradox:
Oorlog is irrationeel voor iedereen, en toch gebeurt het telkens weer.
Hieronder ontleden we het model in zes samenhangende verklaringslijnen.
🧱 1. Selectiemechanisme: wie de macht grijpt, is zelden de wijze
- In organisaties en staten selecteert het systeem vaak op dominantie, niet op wijsheid.
- Politieke of militaire macht vergt charisma, daadkracht, durf, manipulatievermogen — geen bedachtzaamheid of morele reflectie.
- In de woorden van Plato: “De wijzen hebben geen zin om te regeren; daarom regeren de onwijzen.”
Gevolg:
De mensen die de macht hebben, zijn zelden de mensen die vrede, empathie of gemeenschappelijkheid vooropstellen.
🧬 2. Evolutie: agressie is (vaak) succesvol in reproductie en imitatie
- In evolutionaire termen geldt: wat zich reproduceert, blijft bestaan.
- Degenen die brutaal, snel en meedogenloos zijn, krijgen aandacht, aanhang en navolging.
- De leider met het grootste podium, niet de stilste denker, krijgt het volk mee.
Gevolg:
Machtigen hebben geen baat bij zachte strategieën. Ze leren dat geweld en bluf werkt — en herhalen het.
🧠 3. Cognitieve vertekeningen: onze hersenen zijn niet gebouwd voor lange termijn redelijkheid
- Wij zijn evolutionair geprogrammeerd op korte termijn gevaar, verliesaversie en wij-tegen-zij-denken.
- Complexe kosten-batenanalyses over vrede op lange termijn verliezen het van onmiddellijke dreiging of emotie.
- Denk aan groepsdynamiek, tribalisme, escalatiepsychologie.
Gevolg:
Zelfs rationele actoren vervallen in irrationeel gedrag onder druk.
🐍 4. Belangenconflicten: sommigen hebben wél baat bij conflict
- Vrede is collectief voordelig, maar oorlog kan individueel lucratief zijn:
- Macht, status, grondstoffen, aandacht
- Crisispolitiek als legitimatiemiddel
- Wapenindustrie, media-aandacht, invloed
- Deze actoren zullen actief tegenwerken als wijze besluiten hun belangen schaden.
Gevolg:
Er zijn structurele prikkels om vrede te ondermijnen.
📺 5. Culturele conditionering en media: spektakel verkoopt
- In een wereld van beeldvorming winnen de luidste, gevaarlijkste, polariserendste stemmen.
- Wijsheid is langzaam, genuanceerd en voorwaardelijk.
- Oorlogstaal is snel, eenduidig en activerend.
Gevolg:
De ‘wijze stemmen’ worden overschreeuwd in het publieke domein.
🏛️ 6. Structurele traagheid van instituties
- Ook als er wijze mensen zijn (denk aan diplomaten, wetenschappers, vredesactivisten), hebben zij:
- Minder middelen
- Minder zichtbaarheid
- Minder directe macht
- En ze opereren in trage systemen met checks and balances.
Gevolg:
Ze kunnen waarschuwen, maar zelden snel genoeg handelen.
🧮 Uitkomst van het model:
Geweld keert terug niet ondanks de wijsheid, maar omdat het systeem deze wijsheid structureel afremt of marginaliseert.
En zolang:
- Macht beloond wordt met dominantie,
- Agressie voordeel oplevert,
- Angst sneller mobiliseert dan redelijkheid,
- En wij als collectief sneller volgen dan reflecteren,
… zal geweld altijd als optie op tafel blijven liggen — zelfs als we weten dat het irrationeel is.
✨ Dus waarom zijn de wijzen niet aan de macht?
Omdat ze:
- Niet strijden om macht,
- Niet passen in het dominante selectiemechanisme,
- Te laat, te zacht of te genuanceerd zijn voor de eisen van strijd,
- En vaak eerder gelijk krijgen dan invloed winnen.
Of zoals je eerder schreef over het jongetje met de vuist:
“Redelijkheid is niet ieders taal. En zelfs als het de betere taal is, wordt hij niet altijd gehoord.”
