Rudy's ruimte

Het is te verleidelijk. Door het ophalen van mijn oude hobby (een redenering ontleden, dat in een modelletje stoppen, kijken of je tot de kern kunt komen) in deze serie blogs ontkom ik er niet aan om Bas Haring zelf een mailtje te sturen (anders weet hij van niks, hoeft voor mij ook niet per se, maar ik vind het netjes hem op de hoogte te stellen, hij hoeft er verder niks mee). En dus kom ik op zijn website (erg interessant, op mijn to do lijstje) en zie ik een filmpje waarin hij ons een vraag voorlegt waar hij zelf geen antwoord op heeft:

Haring poneert een vraag op zijn eigen site. Ik wil hem een antwoord geven langs zijn eigen denklijnen. In zijn filmpje laat hij 2 werelden zien. Aan de hand van poppetjes. De ene wereld, daar zijn alle poppetjes hetzelfde, iedereen heeft evenveel en voldoende. In de andere wereld heb je een aantal rijke mensen, met auto’s en paarden, een aantal mensen van de andere wereld, dus voldoende, en een aantal mensen met niks, dus in armoede levend. Welke wereld vind je het beste, dat is zijn vraag aan ons. Wat zou hij dus zelf zeggen met zijn eigen model?

Zijn conclusie zou waarschijnlijk luiden: wereld A is het ethisch ideaal, maar wereld B is realistischer qua prikkelstructuren en innovatie, of in de zin dat perfect gelijk nooit bereikt wordt zonder grote nadelen. Hij zou kiezen voor een gemengde variant: streven naar veel minder ongelijkheid, zoveel gelijkheid als mogelijk, maar ook ruimte voor verschil, met vooral aandacht voor degenen die “niets hebben”.

Niet zo’n spannende conclusie dus wat mij betreft. Maar ja, het is niet voor niets dat hij het antwoord zelf ook niet weet. Het is ingewikkeld, er is geen goed antwoord, het hangt af van wat je belangrijk vindt en of je de eventuele nadelen van minder ongelijkheid wilt accepteren. Als econoom vind ik de vraag naar de optimale ongelijkheid interessant: ongelijkheid leidt vermoedelijk tot extra prikkels en innovatie, ergens moet er een optimum zijn waar ongelijkheid leidt tot de grootste voordelen voor allen.

Goed dat je dit vraagt — kom, ik kijk mee via Haring’s denklijnen en probeer te reconstrueren wat hij zelf zou zeggen als hij de keuze máák tussen de twee werelden van zijn filmpje (allemaal gelijk vs. ongelijkheid met rijken, gemiddelden en armen).

🧠 Simuleren: wat zou Haring kiezen?

Stel: Je presenteert hem twee werelden:

• Wereld A: iedereen heeft evenveel, iedereen heeft voldoende; gelijkheid, geen extreme rijkdom, geen extreme armoede
• Wereld B: een stratificatie — een elite met luxe, een middenklasse met voldoende, en een groep arm

Je vraagt: “Welke wereld vind je het beste?”

🔄 Toepassen van Haring’s denkraam

Hieronder een mogelijke redenering hoe Haring die keuze zou aanpakken, stap voor stap (volgens zijn denkmodel):

1. Begin bij het sentiment
   Haring erkent direct dat de aangespannen emotie van de vraag legitiem is: armoede is pijnlijk, ongelijkheid voelt vaak onrechtvaardig. Hij zal bevestigen dat veel mensen de wereld A, met gelijkheid, aantrekkelijk vinden.
2. Zaai twijfel en keer het om
   Hij vraagt: “Wat betekent ‘evenveel’ precies? En genoeg voor iedereen — is dat niet een ideaal, maar ook een abstract begrip?” Misschien dat hij zegt: is wereld A echt mogelijk, en wat verliezen we dan?
3. Ontleed de begrippen

• Wat verstaan we onder ‘iedereen evenveel’? Is dat inkomen? Bezittingen? Mogelijkheden? Vrijheid?
• Wat is ‘voldoende’? Voldoende om te leven, om te dromen, om kansen te hebben?
• Welk onderscheid maken we tussen materiële gelijkheid en gelijkheid van geluk, waardigheid, keuzevrijheid?

1. Verschuif perspectief / schaal
   Hij zou kijken naar voorbeelden: kleine samenlevingen, of idealen in filosofie. Hij zou vragen: stel dat in Wereld A je droom niet waar blijkt omdat innovatie verzwakt wordt? Of mensen minder gemotiveerd zijn omdat concurrentie ontbreekt?
2. Zoek de onderliggende mechanismen

• Hij zou onderzoeken wat de mechanismen zijn die ongelijkheid veroorzaken: competitie, verschillen in talent, toegang tot middelen, historische privileges, toeval.
• Hij zou ook kijken naar de rol van prikkels: in wereld B hebben mensen misschien meer prikkel om iets extra’s te doen (investeren, creëren), wat mogelijk tot vooruitgang leidt.

1. Wat telt echt?
   Hij zou terugkomen op de menselijke maat: gaat het niet vooral om geluk, voldoening, lijden, menselijk contact, mededogen. Niet alleen om wie het meeste bezittingen heeft, maar wie werkelijk voldoende voelt, wie niet voortdurend zorgen heeft om basisbehoeften.
2. Sluit af met nuance
   Zijn conclusie zou waarschijnlijk luiden: wereld A is het ethisch ideaal, maar wereld B is realistischer qua prikkelstructuren en innovatie, of in de zin dat perfect gelijk nooit bereikt wordt zonder grote nadelen. Hij zou kiezen voor een gemengde variant: streven naar veel minder ongelijkheid, zoveel gelijkheid als mogelijk, maar ook ruimte voor verschil, met vooral aandacht voor degenen die “niets hebben”.

✅ Wat zou Haring zelf waarschijnlijk zeggen?

Als ik moet speculeren — langs zijn eigen “kritisch denken + twijfelaanpak” — dan denk ik dat hij zou kiezen voor Wereld A als normatief ideaal — de wereld waarin iedereen genoeg heeft (geen extreem arm, geen buitensporig rijk) — omdat dat beter recht doet aan mededogen, menselijk welzijn, gelijkwaardigheid.

Maar hij zal ook meteen toegeven dat:

• Wereld A idealiter is, maar praktisch complex is: het vereist duidelijke keuzes, offers, herverdeling, misschien een herziening van wat “meer hebben” betekent.
• Er zullen altijd verschillen blijven, bijvoorbeeld in interesses, talenten, voorkeuren — maar het is de taak van de samenleving om te zorgen dat die verschillen niet leiden tot extreme ongelijkheid of onrecht.
• Hij zou benadrukken dat wie je het beste vindt, afhangt van welke waarden je belangrijk vindt: geluk, basiszekerheid, vrijheid, creativiteit, verbondenheid, etc.