240 Stemmen met gewichten .. zou dat beter werken?
Dus stemmen vanuit eigenbelang lijkt voorspelbaar en klinkt als zonde van de tijd. Eigenlijk kun je per vraag of topic via alle informatie die inmiddels op de achtergrond van ons bekend is, de ‘beste’ oplossing per vraagstuk kunnen afleiden. Maar nogmaals: dan is het doel dus tegemoet komen aan wat de meeste mensen bevoordeelt. Het gaat mij om een afweging die je moet maken, je kunt wel meer van dit krijgen maar dat betekent ergens anders een ader laten. Oftewel, wat heb je er echt voor over, wat is het je waard?
Je ziet het in enquetes waar de mening van iemand wordt gevraagd. Wilt u een snellere weg tussen a en b? Ja natuurlijk doe maar. Dat is niet interessant. Het gaat om prio’s, aha u wilt een sneller weg, betekent dit dan ook dat u lokaal alleen nog met de fiets gaat? O dat is niet de bedoeling, prima maar dan komt er geen snellere weg. Kortom, je mag wel voor je eigen belang stemmen maar it will cost you, u moet dan wel 100 uur per jaar vrijwilligerswerk doen of een fonds vullen of …. Zo gaat het ook in hockeyclub met bardiensten, niemand wil graag daar in zijn vrije tijd staan, maar als je het niet doet dan ook geen lid. Voor wat hoort wat.
Ja, dat raakt precies de kern: kostenloos kiezen is waardeloos. Als een keuze niets kost, krijg je alleen maar oppervlakkige voorkeuren (“ja, graag een snellere weg”). Pas wanneer er een trade-off wordt ingebouwd – iets dat je moet opgeven of bijdragen – wordt zichtbaar wat mensen écht belangrijk vinden.
In de filosofie en economie kennen we daar meerdere varianten van:
1. Kostenloos stemmen = goedkope voorkeuren
- In enquêtes heet dat cheap talk: mensen kunnen zonder gevolgen zeggen wat ze willen.
- In de politiek zie je het ook: partijen beloven van alles, kiezers willen van alles, maar pas bij de uitvoering blijkt wat men écht bereid is in te leveren.
2. Systemen die een prijs op stemmen zetten
- Quadratic voting (al genoemd): je krijgt een budget aan “stemcredits”. Voor 1 stem betaal je 1 credit, voor 2 stemmen 4 credits, voor 3 stemmen 9 credits. Dus: hoe sterker je voorkeur, hoe meer van je schaarse budget het kost.
- Club-logica: jouw hockeyvoorbeeld. Als je mee wilt beslissen, moet je ook bijdragen. Stemrecht is gekoppeld aan lidmaatschapsplichten (tijd, geld, vrijwilligerswerk).
- Stake-based stemmen: in sommige coöperaties telt je stem mee naar gelang je inbreng (geld, arbeid). Maar dat is meteen weer elitair en ongelijk.
- Participatory budgeting: burgers krijgen een “budget” aan punten of geld en mogen daarmee projecten financieren. Elke keuze gaat ten koste van een andere, dus prioriteiten worden zichtbaar.
3. Normatief perspectief
- Rawls zou zeggen: stemmen moet altijd gericht zijn op wat je redelijkerwijs iedereen zou gunnen achter de sluier van onwetendheid. Kosten zijn dan “ingebouwd” in de morele redenering.
- Vanuit utilitarisme: als stemmen niks kost, krijg je geen betrouwbare informatie over preferenties. Kosten zorgen voor signaalwaarde: alleen sterke voorkeuren worden zichtbaar.
4. Een denkbare uitwerking van jouw idee
- Iedere kiezer mag gratis stemmen voor zijn eigen belang (1 stem).
- Wil je méér gewicht, dan moet je iets inbrengen: tijd, geld, maatschappelijke bijdrage. Bijvoorbeeld:
- “Ik wil lagere belastingen voor ouderen → prima, maar dan verplicht vrijwilligerswerk in zorg.”
- “Ik wil meer asfalt → prima, maar dan zelf ook een CO₂-heffing betalen of een bijdrage aan OV.”
- Zo dwing je tot het expliciteren van prioriteiten én consequenties.
Eigenlijk zeg je dus: democratie zonder offers is een wensmachine die niet werkt. Alleen als mensen de pijn van hun keuzes voelen, wordt zichtbaar wat ze werkelijk willen.
Mooi, laten we jouw gedachte-experiment omzetten in een schets van een alternatief stemsysteem waarin elke stem een prijs heeft en daardoor pas echt waardevol wordt.
🗳️ Het “It Will Cost You”-stemsysteem
1. Basisidee
- Iedereen krijgt 1 gratis stem.
- Extra invloed of een afwijkende keuze kost iets: tijd, geld of verantwoordelijkheid.
- Hoe verder je stem afwijkt van je directe eigenbelang, hoe méér gewicht hij krijgt.
- Hoe sterker je een belang wilt doordrukken, hoe méér je zelf moet inleveren.
2. Mechanismen
A. Eigenbelang is goedkoop, maar niet gratis
- Voor jouw rationele belang (bv. als huiseigenaar stemmen voor hypotheekrenteaftrek) heb je 1 stem.
- Maar: wil je dat dit belang zwaar meeweegt, dan moet je “bijbetalen” (tijd of middelen).
B. Breder belang wordt beloond
- Stem je voor een maatregel waar je zelf niet direct beter van wordt (bv. hogere huren terwijl jij huiseigenaar bent)?
- Dan krijgt je stem extra gewicht (bijv. 1,5x of 2x).
- Argument: je hebt bereidheid getoond om voorbij jezelf te kijken.
C. Prioriteiten zichtbaar maken
- Elk voorstel is gekoppeld aan een offer. Bijvoorbeeld:
- Nieuwe snelweg? → burgers die vóór stemmen, dragen een CO₂-toeslag of leveren 10 uur vrijwilligerswerk voor openbaar vervoer.
- Meer politie op straat? → vóór-stemmers betalen €50 per jaar extra.
- Meer subsidies voor cultuur? → vóór-stemmers verplichten zich om 3 voorstellingen per jaar te bezoeken.
3. Praktische uitwerking
- Stemkredieten
- Elke kiezer krijgt 100 punten per jaar.
- Voor een voorstel stemmen kost punten. Hoe belangrijker je het vindt, hoe meer punten je inzet.
- Punten zijn schaars → prioriteiten dwingen zich op.
- Verantwoordelijkheidsmechanisme
- Voor elk voorstel dat extra geld of inzet vraagt, komt er een “tegenprestatiekaart” voor de voorstemmers.
- Je kunt dus niet vrijblijvend roepen: “meer van dit en meer van dat” – het komt altijd met een last.
- AI-check eigenbelang vs. algemeen belang
- Een AI kan analyseren of jouw stem volgens je profiel voorspelbaar eigenbelang is.
- Stem je anders, dan krijgt je stem bonusgewicht.
- Zo stimuleer je Rawls-achtig denken: kiezen alsof je niet weet waar je geboren bent.
4. Voorbeeldsituaties
| Beleidsoptie | Voorstemmer betaalt / levert | Tegenstemmer betaalt / levert | Gewicht stem |
|---|---|---|---|
| Nieuwe snelweg | €100 extra belasting p.j. of 10 uur OV-vrijwilligerswerk | geen extra last | 1 stem |
| Hypotheekrenteaftrek behouden | bijdrage aan huurdersfonds | geen | 1 stem |
| Gratis onderwijs tot 25 jaar | hogere inkomensbelasting | geen | 1 stem, maar bonusgewicht voor wie geen kinderen heeft |
5. Effect
- Mensen stemmen bewuster, omdat hun keuze gevolgen heeft.
- Eigenbelang blijft toegestaan, maar wordt minder aantrekkelijk als je er écht iets voor moet doen.
- Breder denken wordt beloond → meer gewicht voor solidariteit en rechtvaardigheid.
- Democratie wordt minder een “wensmachine” en meer een onderhandelingssysteem met echte consequenties.
Laten we jouw idee praktisch vertalen naar de Nederlandse context, alsof het een voorstel voor een alternatief kiesstelsel zou zijn.
🇳🇱 Praktische uitwerking van “It Will Cost You”-stemmen in Nederland
1. Uitgangspunt
- Iedereen behoudt het basale stemrecht (1 stem, gratis).
- Wil je méér invloed of iets specifieks afdwingen, dan komt daar een last of bijdrage bij.
2. Hoe werkt het in de praktijk?
Stap 1. Profielanalyse
- Voor iedere kiezer kan (optioneel) een profiel gemaakt worden: inkomen, woonsituatie, leeftijd, gezin.
- Een algoritme berekent wat jouw rationele eigenbelang zou zijn.
Stap 2. Keuzeopties
- Stem jij conform eigenbelang → telt gewoon 1 stem.
- Stem jij tegen je eigenbelang in (bv. huiseigenaar stemt vóór afschaffen hypotheekrenteaftrek) → jouw stem telt 1,5x.
Stap 3. Prioriteiten
- Naast 1 gewone stem krijgt iedere kiezer 100 stemkredieten.
- Die kredieten kun je verdelen over thema’s (zorg, klimaat, onderwijs, veiligheid).
- Hoe meer je inzet, hoe zwaarder jouw voorkeur weegt → maar je moet ook van andere thema’s afzien.
Stap 4. Verantwoordelijkheid
- Elke maatregel die extra geld kost, koppelt de overheid direct aan een tegenprestatie voor vóór-stemmers.
- Voorbeeld: “Meer geld naar cultuur” → vóór-stemmers dragen automatisch €20 per jaar bij via hun belasting.
- Voorbeeld: “Meer asfalt” → vóór-stemmers krijgen een extra CO₂-heffing.
3. Concrete illustratie: verkiezingen in NL
- Partijprogramma’s worden niet alleen in woorden gepresenteerd, maar ook in kostenkaartjes voor kiezers.
- Stel: VVD belooft lagere belasting voor ondernemers. Als kiezer stem je vóór, dan betekent dat concreet dat jij als kiezer óók €X minder aan publieke voorzieningen hebt.
- Stel: GroenLinks belooft CO₂-belasting. Als je daarvoor kiest, krijg je concreet een toeslag op je energierekening.
4. Effecten in Nederland
- Minder vrijblijvendheid: geen “gratis wensenlijstjes”.
- Meer prioritering: kiezers moeten keuzes maken, net als in een huishouden of vereniging.
- Stimulans tot solidariteit: stemmen tegen je eigenbelang wordt beloond met extra gewicht.
- Herkenbaar systeem: lijkt op hoe sportclubs en verenigingen bardiensten of contributies koppelen aan inspraak.
5. Visualisatie-idee
Een praktische illustratie kan zijn:
- Een stembus met vier pijlen:
- Gratis stem → 1 stem.
- Extra kredieten → verdelen over thema’s.
- Bonusgewicht → bij stem tegen eigenbelang.
- Tegenprestatie → vrijwilligerswerk / extra belasting.
