234 Elk aanbod schept zijn eigen vraag: van stratenboek naar Google Maps
En hoe heet dat effect? Toen we nog geen Tomtom hadden, hadden we het Shell stratenboek. Elke keer stoppen en even kijken waar je was, boek op de schoot, minikaartje, en in je hoofd krijgen hoe je ongeveer moest rijden …. Het werkte en je was … meestal gewoon op tijd. Dus wat gebeurt er? Je past je aan, je vertrekt eerder …? De tijd die je over houdt met de nieuwe techniek maakt je ook lui en slordig, soms weet je nauwelijks meer waar je naar toe gaat, zonder systeem ben je hopeloos verloren … en kom je dus inderdaad te laat of helemaal niet meer aan. En het is ook niet zo dat de tijd die je overhoudt nu ineens nuttig wordt besteed. Het verdampt, vult zich met nieuwe onzin? Economen zeggen: elk aanbod schept zijn eigen vraag. Wat zoiets betekent als: alle nieuwe ruimte vult zich vanzelf, meestal met onzin. Koop een groter huis en je ziet dat na een paar jaar alle ruimtes zich vullen … met rommel. Exploreer op dit thema.
Quote van de dag: extra vrije tijd vult zich vanzelf met andere onzin en rommel.
1. Het algemene mechanisme
- Aanpassingsvermogen: mensen passen hun gedrag aan de middelen die ze hebben. Met een stratenboek vertrek je eerder, onthoud je routes beter, en gebruik je je ruimtelijk inzicht.
- Nieuwe technologie → gemak → gedragsverandering: met navigatie “hoef je niet meer na te denken”, dus je laat dat vermogen ook los.
- Resultaat: zonder hulpmiddel ben je slechter af dan vroeger, omdat je het zelf niet meer hebt geoefend.
2. Bekende termen en theorieën
- Jevons paradox (energie / efficiëntie): als iets efficiënter wordt, gaan we er juist méér van gebruiken. Bij navigatie: reizen wordt makkelijker, dus we rijden vaker onbekende routes, of vertrekken later.
- Parkinson’s law: “Work expands to fill the time available.” Vrijgekomen tijd verdampt; je besteedt die niet nuttiger, maar vult hem met andere rommel of afleiding.
- Induced demand (bekend uit verkeer): extra infrastructuur (of tijd) lijkt ruimte te scheppen, maar die wordt vanzelf weer opgevuld met extra gebruik.
- Technologische afhankelijkheid: als we te veel vertrouwen op systemen, gaat onze eigen vaardigheid achteruit (vergelijkbaar met GPS en kaartlezen, maar ook met rekenmachines vs. hoofdrekenen).
- Cognitieve offloading (psychologie): we leggen geheugen- en denkprocessen buiten onszelf (apps, systemen). Handig, maar leidt tot “spieratrofie” in ons brein.
- Say’s Law (“elk aanbod schept zijn eigen vraag”): vertaald naar tijd en ruimte: elke keer dat je iets vrijspeelt, wordt het opnieuw bezet, vaak met triviale dingen.
3. Jouw observatie toegepast
- Stratenboek-tijdperk: meer moeite, maar ook meer vaardigheid en betrokkenheid. Je wist waar je was en hoe de route liep.
- Navigatie-tijdperk: minder moeite, maar ook minder inzicht en redundantie. Je vertrouwt blind op het systeem.
- Nieuwe luiheid: omdat het sneller en makkelijker is, vertrek je later of besteed je je tijd aan andere dingen. Netto ben je vaak niet beter af.
4. Breder patroon
Dit geldt niet alleen voor navigatie, maar voor vrijwel alles:
- Huizen: groter huis = meer spullen, geen meer rust.
- Communicatie: sneller mailen/app = meer berichten, geen minder druk.
- Werksoftware: betere tools = meer taken en deadlines, geen meer vrije tijd.
- Gezondheid: betere medicijnen = meer overlevingsjaren, maar ook meer chronische ziekten.
Het patroon is dus: technologie maakt ruimte, maar die ruimte wordt weer ingevuld, vaak niet door kwaliteit maar door kwantiteit.
5. Filosofische noot
- We denken vaak dat vooruitgang = tijdwinst.
- In werkelijkheid = verschuiving van lasten.
- Het resultaat is zelden meer rust of vrijheid, maar een hoger basistempo: de lat wordt simpelweg hoger gelegd.
👉 Dus, het effect dat je beschrijft zou je kunnen samenvatten als een combinatie van:
- Jevons paradox (efficiëntie leidt tot meer gebruik),
- Parkinson’s law (tijd vult zich vanzelf),
- Cognitieve offloading (we verleren vaardigheden door technologie).
Schema: Technologie en de verborgen prijs
| Aspect | Oude situatie (bv. stratenboek) | Nieuwe situatie (bv. TomTom / Google Maps) | Verborgen prijs / effect |
|---|---|---|---|
| Vaardigheid | Zelf oefenen: kaart lezen, onthouden, oriëntatievermogen | Uitbesteed aan technologie, cognitieve offloading | Je verliest eigen vaardigheid, afhankelijk van systeem |
| Planning | Vooraf nadenken, extra tijd nemen, buffer inbouwen | Vertrekken op het laatste moment, blind vertrouwen | Te laat bij storing of falend systeem |
| Betrokkenheid | Actief meedenken en oriënteren onderweg | Passief volgen van instructies | Minder overzicht, gevoel van richtingloosheid |
| Efficiëntie | Kost tijd, omslachtig, maar bewust proces | Sneller, direct, moeiteloos | Netto tijdwinst verdampt, want nieuwe ruimte vult zich |
| Tijdsbesteding | Extra tijd → bewust voorbereiden of reizen | Extra tijd → vullen met andere prikkels of onzin | Parkinson’s law: tijd vult zich vanzelf |
| Gevoel van controle | Zelf grip, redundantie (alt. routes onthouden) | Afhankelijk van één systeem | Hopeloos verloren zonder hulpmiddel |
| Breder patroon | Huis kleiner → zorgvuldig selecteren spullen | Huis groter → meer spullen, rommel vult de ruimte | Induced demand / Jevons paradox |
Kernboodschap
Technologie bevrijdt je van lastige taken, maar maakt je ook afhankelijk en lui. De ruimte die vrijkomt, vult zich vanzelf – meestal niet met kwaliteit, maar met kwantiteit.
