215 De blikjeseconomie: 1e ronde
Een ingezonden brief van Ralf Embrechts gisteren in het BD is de aanleiding. Eigenlijk een droevige aanklacht tegen onze consumptiemaatschappij maar met een knipoog. En volgens mij een aantal nieuwe woorden die hopelijk in de nieuwe Van Dale terecht zullen komen. Prullenbakduiker, blikjeseconomie, de Steve Jobs van de blikjes-business. Verhoog het statiegeld op blik naar €10 en geef elke duiker een blikje, klaar is kees, iedereen blij.
Iedereen blij? Laten we de voor de gein eens kijken of het kan werken, te mooi om te laten liggen. Het blijkt voor dit rekenvoorbeeld al te kunnen als elke inwoner van een stadje een keer per kwartaal een blikje doneert! Dit is de eerste ronde van effecten, hierna nog een volgende ronde. En: de hele brief hieronder te lezen, zonde om alleen de samenvatting te tonen.
Zit daar wat in, in de blikjeseconomie? €10 statiegeld zou inderdaad gaan helpen en verhinderen dat er blik in de prullenmanden terecht komt. Wellicht worden blikjes dan uit je hand gestolen en staan er de hele tijd zwervers om je heen om blikjes te schooien? En zou het inderdaad mogelijk zijn om een basisinkomen te creëren? Dan moeten we een sommetje maken. Stel dat onze stad 60.000 inwoners heeft en er een vaste kern statiegeldondernemers is van 200. En het basisinkomen is zeg 1000 euro per maand. Om de hoeveel tijd moet een volwassen inwoner dan zijn blikje doneren om het rond te breien. En verder: zet eens de voor- en nadelen van dit plan op een rijtje in tabelvorm. Misschien gaat dit plan wel een aanzuigende werking hebben en trekt het nieuwe ‘ondernemers’ aan?
Goede vragen! Het idee van €10 statiegeld is inderdaad een prikkelende gedachtegang uit het artikel, maar het roept ook praktische bezwaren op, zoals je zelf al aangeeft. Laten we eerst het sommetje maken en daarna de voor- en nadelen op een rijtje zetten.
1. Het Sommetje: Kan het een Basisinkomen Creëren?
Je stelt de volgende hypothetische situatie voor:
- Bevolking: 60.000 inwoners
- Aantal “ondernemers”: 200
- Gewenst basisinkomen: € 1.000 per maand per ondernemer
- Statiegeld per blikje: € 10
Berekening:
- Totale maandelijkse pot: 200 ondernemers * € 1.000 = € 200.000 per maand nodig.
- Aantal benodigde blikjes per maand: € 200.000 / € 10 = 20.000 blikjes per maand.
- Aantal blikjes per inwoner per maand: 20.000 blikjes / 60.000 inwoners = 0,333 blikjes per maand.
- Aantal blikjes per inwoner per jaar: 0,333 * 12 = 4 blikjes per jaar.
Conclusie van het sommetje:
Theoretisch gezien zou het heel goed mogelijk zijn. Elke inwoner hoeft maar ongeveer één blikje per drie maanden “te doneren” (weg te gooien) om voor 200 mensen een maandinkomen van € 1.000 te genereren. Dit lijkt absurd eenvoudig en laat zien hoe krachtig (en extreem) een statiegeld van € 10 zou zijn.
2. Voor- en Nadelen van een Statiegeld van € 10
Het plan is radicaal en zou enorme gevolgen hebben. Hieronder een overzicht van de potentiële effecten.
| Voordelen | Nadelen |
|---|---|
| Volledig schone straten: Niemand zou een blikje van € 10 weggooien. Zwerfafval zou vrijwel direct verdwijnen. | Veiligheidsoverlast: Blikjes zouden een waardevol bezit worden. Diefstal uit handen, uit tuinen en van balkons is een reëel risico. Overvallen op “blikjesverzamelaars” zijn denkbaar. |
| Extreme financiële prikkel: Het zou het ultieme recycling-systeem zijn; elk blikje zou worden teruggestuurd voor het hoge geld. | Overlast en “schooiers”: Er zouden inderdaad groepen mensen kunnen gaan hangen bij supermarkten, evenementen en terrassen in afwachting van een leeg blikje, wat tot intimidatiegevoelens kan leiden. |
| Vermindering van armoede (in theorie): Het zou een zeer laagdrempelige manier kunnen zijn voor mensen in de knel om aan geld te komen. | Aanzuigende werking: Het hoge “loon” (€10 per stuk) zou inderdaad nieuwe “ondernemers” aantrekken, mogelijk ook mensen die nu nog andere (informele) baantjes hebben. Dit kan de groep veel groter maken dan de geschatte 200. |
| Vergroting van bewustzijn: Het zou een zeer confronterende en zichtbare illustratie zijn van de waarde van afval en de gevolgen van ons consumptiegedrag. | Praktische uitvoerbaarheid: De logistiek voor winkels zou een nachtmerrie worden. Het ruimtebeslag voor de terugname-automaten en de veiligheid (grote geldstromen) zouden enorme problemen opleveren. |
| Vermindering van consumptie? Door de €10 opslag zou de verkoopprijs van een blikje sterk stijgen, wat mensen zou kunnen aanzetten tot minder consumptie van frisdrank en energie drinks, wat een gezondheidswinst zou kunnen zijn. | Inflatoire werking op prijzen: De consument betaalt de €10 uiteindelijk zelf. De prijs van een blikje zou met meer dan €10 stijgen (want winkels rekenen ook opslag voor administratie en handling). Dit maakt het voor veel mensen onbetaalbaar. |
| Vervuiling van het concept “basisinkomen”: Het is geen recht, maar een onzekere inkomstenstroom die afhankelijk is van de gulheid en het consumptiegedrag van anderen. Het is geen echte sociale zekerheid. |
Algehele Conclusie
Zit er wat in? Ja, als provocerend idee om een discussie aan te zwengelen over armoede, afval en verantwoordelijkheid. Het zet aan tot nadenken.
Is het een realistisch en wenselijk plan? Waarschijnlijk niet. De nadelen en risico’s op het gebied van veiligheid, overlast en praktische haalbaarheid zijn enorm. Het zou waarschijnlijk leiden tot een ongewenste, parallelle “blikjesmaffia” en grote maatschappelijke onrust, precies het tegenovergestelde van wat het beoogt.
Het echte probleem dat het artikel aankaart – het bestaan van een groep mensen die is aangewezen op het duiken in prullenbakken – lost het niet op. Het verplaatst het probleem alleen maar en maakt het groter en gevaarlijker. Een échte oplossing ligt meer in de richting van toegankelijke bijstand, ondersteuning naar werk, en het betaalbaar maken van levensonderhoud.
De blikjeseconomie is eigenlijk te gênant voor woorden
Ralf Embrechts Tilburg
De prullenbakduiker is het nieuwste beroep sinds de invoering van statiegeld op blikjes. Een parallelle economic aan de onderkant van de samenleving, constateert Ralf Embrechts, oprichter van Quiet en werkzaam voor MOM-Tilburg.
Sinds de invoering van statiegeld op blikjes hebben we er een nieuw beroep bij: de prullenbakduiker. Een serieuze nichemarkt. Waar vroeger de straatkrant nog een tikje allure gaf aan het bedelen, is nu het blikjesrapen de economische motor van de onderkant van de samenleving. Want zeg nou zelf: wie heeft er nog een vaste baan nodig als je ook met je onderarm tot in de krochten van een NS-prullenbak komt reiken voor vijftien cent winst?
Neem nou Joe, de Steve Jobs van de blikjesbusiness. Columniste Anne-Marije Buckens ontmoette hem onlangs. Hij verdient naar eigen zeggen soms 400 euro in een weekend. Dat is meer dan menig zzp’er. Alleen jammer dat hij met die omzet geen douche of een vaste slaapplek koopt. Ach ja, ondernemen is risico nemen.
De consument speelt hier een onmisbare rol. Wij gooien onze blikjes namelijk niet achteloos weg, nee: wij doneren. Een soort goede-doelenactie via de afvalbak. Want als je een blikje Red Bull van 2,50 euro koopt, kun je dat lege blikje toch onmogelijk onthouden aan de samenleving? Alleen jammer dat wij onze giften zo ingewikkeld verpakken: afgesloten prullenbakken, restjes fritessaus, soms zelfs een bananenschil als bonusobstakel.
Een keihard dagquotum
En zo wandelen de nieuwe ondernemers – gewapend met een plastic zak en een neus voor colaresten – van station naar winkelstraat en terug. Iedere dag minimaal 45 tot 60 blikjes een keihard dagquotum, zonder cao, pensioen of kerstpakket.
Maar goed, we zijn er allemaal schuldig aan. We hebben met ons weggooigedrag een parallelle blikjeseconomie gecreëerd. Het is eigenlijk te gênant voor woorden: van straatkrant naar straatblik.
Daarom is er maar één oplossing: voer statiegeld van 10 euro per blikje in. Niemand die dan nog zijn blikje in een prullenbak laat verdwijnen. De straten schoon, de supermarkten rijk, en de statiegeldondernemer… werkloos.
Maar ach, dan heb je in lange geval de keus. Éé́n blikje per dag, klaar: Basisinkomen in blikformaat.
Of – als je echt in een gulle bui bent – een vol blik van een halve liter. Dan is hij met één gift klaar voor die dag. Zo simpel kan sociale zekerheid zijn.
■ Ralf Embrechts is oprichter van Quiet en werkt voor MOM-Tilburg in wijken op achterstand.
