Rudy's ruimte

Vriend Jos heeft altijd een tegendraadse mening. Maar nu was het wel erg bont. Ik dacht eerst dat ie een grap maakte. Gaat over roken. En dat dat steeds moeilijker wordt gemaakt, en duurder, en in een verdomhoekje. Ja, duh! Wat anders? Mijn mening is eigenlijk simpel: ik ben zelf geen roker, ik vind het erg vies, als mensen roken in mijn aanwezigheid dan heb ik er last van. Maar ja, als je er zelf toch geen last van hebt, boeiuh? Okay, op die fiets … Dus als mensen kiezen voor een korter leven dan is dat hun keus? Maar het is verslavend toch, dat is geen fair game. Jos is het er niet mee eens. Mwaah, maar los hiervan en de bijbehorende ethiek: roken kost ons als maatschappij veel geld, niet? Nou, daar is Jos het ook al niet mee eens. Roken levert de staat heel veel geld op. Bovendien sterven rokers eerder, en laten de kosten van ‘onderhoud’ nou juist op het einde van levens erg hoog zijn. Ik ben flabbergasted.

Maar ik geef niet op, ik ben voorstander van meerdere perspectieven, dus kom maar op. Vriend Jos heeft een aparte visie op roken. Hij zegt dat mensen met een reden roken, dat verslaving een te makkelijke term is. Bovendien zijn ze ooit begonnen, en waren toen niet verslaafd. Dat fabrikanten ons manipuleren is in zijn visie normaal (eens: zie shittification-blogs) en dat ze veel willen verdienen, dat hoort bij ons stelstel (eens, onderdeel van standaard economie-onderwijs, greed is good). Dus zijn stelling is a) als je er zelf geen last van hebt, b) als het de maatschappij per saldo niets kost, dan zo laten. Ik wil graag weten hoe het zit met de feiten, is er een MKBA over roken, die meeneemt dat de overheid veel geld ophaalt uit tabak én die rekening houdt met zorgkosten (met de kennis dat rokers vaak minder lang leven, dus goedkoper voor de maatschappij). Ethische overwegingen mogen voor nu even buiten beschouwing blijven. Wat vertellen de cijfers ons?

Een eerste MKBA leverde op dat roken per saldo geld kost. Maar de grootste kostenpost zit in verloren jaren (én de kwaliteit daarvan) die in geld worden uitgedrukt. In de visie van Jos zou je die niet mee moeten nemen, het is hun eigen leven, dus dat kost de maatschappij niets. Valt iets voor te zeggen, dus ik vraag los van ethische motieven hoe het zit met de kosten en baten die buiten de eigen kring van rokers vallen. Had ik toch niet verwacht, die uitkomst. En zo kun je weer verder verfijnen en inzoomen. Uiteindelijk is het zeker mogelijk een verdedigbaar positief resultaat te krijgen. Overigens: ik ben niet per se overtuigd. Toch wordt het nog interessanter als we de lijn doortrekken en eens kijken naar alcohol, daar zou toch hetzelfde voor moeten gelden? En als het de maatschappij inderdaad weinig tot niets kost, dat roken, waarom is er dan een anti-tabakslobby eigenlijk?

Prima. Als we de waarde van verloren levensjaren (en verminderde kwaliteit van leven) buiten beschouwing laten, dan verandert het MKBA-plaatje aanzienlijk. Dit zijn namelijk zogeheten intangible costs of welzijnsverliezen die economisch moeilijker te objectiveren zijn — en ze vertegenwoordigen een groot deel van de maatschappelijke kosten in veel studies.

Laten we dus uitgaan van een “harde euro”-benadering:

📉 Maatschappelijke kosten van roken — zonder verloren levensjaren

➤ Kosten die overblijven:

(bronnen: SEO Economisch Onderzoek, RIVM, Trimbos)

📈 Baten van roken voor de overheid:

(bronnen: Ministerie van Financiën, CBS, Trimbos, RIVM)

🧾 Nettoresultaat voor de samenleving (zonder levensjaren)

➤ In dit model kan roken per saldo dus geen financieel verlies betekenen voor de samenleving — mits we geen waarde toekennen aan verloren levensjaren of gezondheidskwaliteit, en alleen “harde” posten tellen (belasting, zorg, verzuim).

🧠 Kanttekeningen bij deze benadering

1. Verlies aan productiviteit door ziekte en arbeidsongeschiktheid is moeilijk precies te kwantificeren, maar kan fors zijn bij groepen op jongere leeftijd.
2. De baten van minder AOW/duurzame zorg zijn reëel, maar moreel controversieel – en vaak niet meegeteld uit voorzorg voor ethische bezwaren.
3. Er zijn regionale verschillen: gemeenten met veel rokers draaien meer zorgkosten, maar vangen geen accijnzen (die zijn voor het Rijk).
4. Consumentenbesteding aan tabak verdringt andere aankopen, dus accijnsopbrengst is niet automatisch extra geld – het verschuift slechts.

📌 Conclusie (exclusief levensjaren)

Als je alle immateriële effecten, verloren levensjaren en welzijnskosten weglaat en puur kijkt naar harde financiële posten, dan is Jos’ stelling economisch verdedigbaar: roken kost de samenleving netto weinig tot niets, en mogelijk levert het fiscaal zelfs iets op.

Maar: dit beeld kantelt weer zodra je gezondheidsverlies als maatschappelijk nadeel meeneemt (zoals de meeste MKBA’s doen). De keuze zit dus in je waardekader: harde euro’s of welzijnseffecten.

🔢 Schatting lagere ouderenzorgkosten door vroegtijdig overlijden van rokers

🔹 1. Uitgangspunten

• Aantal rokers in Nederland (2023): ca. 3 miljoen (18+), waarvan ~1 miljoen dagelijkse rokers.
• Rokers sterven gemiddeld ~10 jaar eerder dan niet-rokers.
• Kosten ouderenzorg in Nederland (2023):
• Verpleeghuiszorg: € 14 miljard
• Wijkverpleging: € 4 miljard
• Thuiszorg/AWBZ/ondersteuning e.d.: € 7 miljard
• Totaal ouderenzorg: ca. € 25 miljard/jaar
• Ruwweg 80% van deze kosten gaat naar mensen ouder dan 75 jaar.

🔹 2. Hypothese: 5% minder gebruik ouderenzorg door rokers

Als je aanneemt dat:

• De gemiddelde roker 10 jaar eerder overlijdt (bijv. rond 70 ipv 80+),
• En dat zij dus geen of nauwelijks gebruik maken van ouderenzorg,
• En je stelt dat dit scheelt op de 10–15 laatste levensjaren (waar ouderenzorg het duurst is),

… dan is het aannemelijk dat rokers ca. 5% minder beroep doen op ouderenzorg dan het gemiddelde.

➤ 5% van € 25 miljard = € 1,25 miljard besparing per jaar

Dit is een grove indicatie, maar in lijn met literatuur zoals:

• Het Nederlandse SEO-rapport (2015), dat een vergelijkbaar bedrag noemt voor vermeden ouderenzorg.
• Een Duitse studie (van de Helmholtz Zentrum) die zelfs een hoger percentage suggereert voor bepaalde cohorten.
• WHO-analyses die wel erkennen dat vroegtijdig overlijden sommige zorgkosten voorkomt, maar dit zelden volledig compenseert.

🧾 Gecombineerd met eerder overzicht:

📌 Conclusie

Zonder waarde te hechten aan welzijnsverlies of levensduur, en uitgaande van 5% besparing op ouderenzorg, kun je verdedigen dat roken netto € 1 miljard per jaar ‘oplevert’ voor de samenleving in harde euro’s.

Let wel: dit is géén pleidooi vóór roken — het is een economische redenering op basis van systeemlogica. Dit soort berekeningen zijn politiek en moreel gevoelig, maar passen wel bij Jos’ “systeemneutrale” benadering.