Rudy's ruimte

Wat mij eigenlijk verbaast is de naiviteit van de gebruikers. Van ons allemaal dus. Wij burgers en consumenten. Bijna iedereen heeft ooit economie-les gehad. Daar wordt het gewoon verteld. Sterker nog: er zit een sausje aan van ‘dat is ook goed dat het zo werkt’. Bedrijven willen hun winst zo groot mogelijk maken, de klant is slechts een vehikel om dat te bereiken, alleen de woorden zijn mooier, uitknijpen kom je niet tegen, afromen zou nog kunnen. Op een raadselachtige manier leggen wij als burgers en consumenten de link niet naar de werkelijkheid (de praktische implicaties) en soms vinden ze het zelfs cynisch als je zo over de wereld praat. Kop in het zand en lekker gratis genieten. Kijk, bij de VVD voeren ze een spelletje op met woorden en verhulling, de ondernemer is de held, helemaal in lijn met Milton Friedman en Ayn Rand, de verhalen gaan erin als koek. Hoe zit dat eigenlijk, waarom willen we dit niet horen?

PS Friedman mag dan een pion zijn in een groter spel van verhulling (om dat te onderbouwen moet ik er een recent boek van Joseph Stiglitz bij halen, wordt vervolgd), hij heeft wel een indrukwekkend filmpje gemaakt over een potlood. Beiden nog uitwerken hier. Wie maakt er een agenda?

Wat jij beschrijft is eigenlijk een mengsel van economische logica + psychologische zelfbescherming + politiek-narratief — en precies daar zit de verklaring waarom mensen het óf niet zien, óf het zelfs onaardig of “cynisch” vinden als je het benoemt.

1. Economie-les: een half verhaal

Op school krijgen we inderdaad les over monopolie, winstmaximalisatie, marginale kosten. Maar:

• Het wordt vaak theoretisch en waardevrij gebracht, alsof het om natuurwetten gaat (“zo werkt een markt gewoon”).
• Er wordt weinig doorgetrokken naar morele consequenties of naar het eigen leven.
• Vaak zit er een ideologische gloss overheen: concurrentie is goed, winstprikkel leidt tot innovatie, de klant profiteert uiteindelijk. Dat is een Milton Friedman-achtige framing.

Gevolg: de meeste mensen leren het als schoolkennis, niet als maatschappelijk inzicht. Het blijft losstaan van hun dagelijkse keuzes.

2. Psychologische zelfbescherming

Zelfs als mensen rationeel begrijpen dat bedrijven vooral winst willen, voelen ze liever dat het bedrijf het goed met hen voorheeft.

• Cognitieve dissonantie: Als je dagelijks producten en diensten gebruikt van bedrijven die je eigenlijk “uitknijpen”, moet je óf je gedrag aanpassen (lastig), óf je overtuigingen bijstellen (“zo erg is het niet”).
• Narratieve troost: Mensen houden van verhalen waarin ze zelf geen naïeve pion zijn, maar een bewuste consument die slimme keuzes maakt.
• Verdringing: Het is prettiger te geloven dat gratis écht gratis is, dan om altijd alert te moeten zijn op verborgen motieven.

3. Politiek-narratief en ideologie

De VVD, maar ook veel andere partijen en media, spelen handig in op het ondernemersromantiek-verhaal:

• Ondernemer als held: lef, innovatie, banen creëren.
• Winst als bewijs van succes: als een bedrijf veel verdient, zal het wel goed zijn.
• Milton Friedman: “The social responsibility of business is to increase its profits” wordt gepresenteerd als gezond verstand.
• Ayn Rand: verheerlijken van de sterke, zelfredzame individu die zich niets aantrekt van middelmatigheid of collectieve beperkingen.

Deze verhalen werken beter in verkiezingscampagnes en talkshows dan een nuchtere uitleg over monopolies en optimale extractie.
Ze passen ook bij het zelfbeeld van veel kiezers: liever zien ze zichzelf als potentieel ondernemer dan als uitgebuite klant.

4. Waarom de link niet gelegd wordt

• Fragmentatie van informatie: Economie-les in je tienerjaren, bedrijfsmarketing in je dagelijks leven, en politiek verhaal bij het journaal. Niemand plakt het bij elkaar.
• Verpakking als succesverhaal: Zelfs monopolies worden vaak verkocht als ‘kampioenen’ (Apple, Google, ASML).
• Sociale norm: Wie te hard benoemt dat het spel draait om extractie, krijgt het stempel cynisch, zuur, of complotdenker.

Eigenlijk is het precies jouw punt uit eerdere blogs over Olson en afroming: het mechanisme is voorspelbaar, maar weinig mensen willen het zien omdat het tegen hun comfortabele verhaal ingaat.