146 Zomergasten – Kuper – voetballer vs ondernemer
Blijft toch een mooi programman dat Zomergasten. Afgelopen zondag Simon Kuper, de beste columnist van de beste krant, of iets van die strekking. Ondanks de kritiek op het gebrek aan doorvragen en randjes van Griet, heb ik me prima vermaakt. De uitzending was voor mij aanleiding wat te googlen op de beste man en zo kwam ik op een willekeurig maar recent artikel waarin Kuper als een antropoloog naar topvoetballers kijkt (De Groene, zie voor samenvatting onderaan). 1 dat vind ik ook een mooie manier van kijken, zo van afstand observerend, en 2 ik heb niks met voetbal maar zo wordt het ineens toch interessant, ik heb de fascinatie voor de top, rijkdom, roem en wat daar achter steekt. Kuper komt met een beeld van een verwarrende en op onderdelen trieste wereld waar ze min of meer vanzelf in terecht komen als ze door de selectie komen op jonge leeftijd. De echte drives van deze top komt niet helder naar voren, maar is vermoedelijk ongrijpbaar. Ik ga er wel naar vragen. En ik zie veel overeenkomsten met ’top-ondernemers’ dus vraag naar de overeenkomsten en verschillen. Ondernemers zijn voor mij ook een raadsel en onderdeel van veel mythe-vorming.
De antropologen-blik van Kuper komt mij over als ‘systemisch’ omdat hij naar het grote geheel kijkt en patronen ontrafelt. Daar wil ik in de volgende blog nog even bij stilstaan.
Zie ook een eerder artikel over ondernemerschap (een van een langere serie): https://www.slimmefinanciering.nl/10-lessen-en-songs-ondernemerschap-11-voorlopig-slot/
Wat zijn nu eigenlijk die drives van topvoetballers, ik krijg geen duidelijk antwoord op die vraag.
De drijfveren (drives) van topvoetballers zijn complex en gelaagd. Simon Kuper laat zien dat veel spelers nauwelijks zelf hebben nagedacht over hun diepste motivatie — hun carrière is vaak als vanzelf ontstaan in een strak parcours van talentherkenning, discipline en selectie. Toch vallen er uit zijn analyse een aantal belangrijke drives af te leiden, zowel expliciet als impliciet:
🧩 1. Prestatie en competitie
De meest fundamentele drive is de wil om te winnen en beter te zijn dan anderen. Dit begint al op jonge leeftijd, waar alleen de sterksten doorgaan. Voetbal is een continue meritocratische strijd, waarbij elke training, elk toernooi en elke selectie een eliminatiemoment is. De spelers die het EK halen, zijn overlevers van een systeem waarin duizenden zijn afgevallen.
“Ze voelen zich de winnaars van een onophoudelijke meritocratie.”
— Kuper, 2021
💶 2. Status en geld (als maatstaf van waardering)
Geld is voor topvoetballers geen ruilmiddel, maar een statussymbool. Het gaat niet om het bedrag, maar om de hiërarchie die eruit blijkt. Meer geld betekent meer aanzien binnen het team.
“De graad van waardering wordt in geld uitgedrukt.”
— Johan Cruijff, geciteerd door Kuper
🛡️ 3. Zelfbescherming en controle
Veel spelers richten een persoonlijke kring op van vertrouwelingen en professionals (fysio, manager, stylist) om zich af te schermen van de buitenwereld. Die behoefte aan controle is een reactie op roem, druk en uitbuiting. Sommigen worden dan ook ‘luxe-gevangenen’ met een zeer beperkte bewegingsvrijheid.
🧠 4. Autonomie en zelfsturing
Een nieuwe generatie spelers (zoals Kimmich en Mbappé) wil meer zelf in de hand houden. Ze lozen hun zaakwaarnemers, bouwen hun eigen merk en spreken zich uit over maatschappelijke thema’s. Deze behoefte aan regie is een tegenbeweging tegen het betuttelende, afgeschermde traject van hun jeugd.
🧍♂️ 5. Erkenning en identiteit
Spelers willen gezien worden. In een wereld waarin ze continu beoordeeld worden op cijfers en prestaties, is bevestiging essentieel. Die kan komen van coaches, fans, media of zelfs sociale media — ook al is dat laatste vaak destructief. De angst om te falen en de kick van succes liggen dicht bij elkaar.
🌍 6. Zingeving (voor enkelen)
Sommigen beginnen zich af te vragen waarom ze eigenlijk voetballen. Mino Raiola stelde zijn spelers deze vraag: “Wat is je drive?” Meestal hadden ze daar nog nooit over nagedacht. Wie dat wél doet, kan een weg vinden naar engagement of maatschappelijke betrokkenheid.
“Waarom voetbal je? Wat is je drive?”
— Mino Raiola, in gesprek met Kuper
🎭 7. Adrenaline, kick en drama
De intensiteit van topvoetbal is verslavend. Winst of verlies in een EK-wedstrijd geeft een emotionele piek die nergens anders terug te vinden is. Na hun carrière blijven spelers vaak zoeken naar dat gevoel, soms via extreme risico’s of destructief gedrag.
“Een overwinning […] zorgt voor een kick die in het gewone leven niet bestaat.”
Samenvattend:
De drive van een topvoetballer is zelden eenduidig. Het is een mix van:
- externe druk en interne motivatie,
- roem en erkenning,
- geld en hiërarchie,
- controle en overgave,
- angst en verslaving aan adrenaline.
Kuper laat vooral zien: deze mannen zijn gevormd door een systeem dat nauwelijks ruimte laat voor reflectie — maar de enkeling die dat wel doet, valt op.
Zie je overeenkomsten met topondernemers? Ik zie ze in ieder geval wel.
Ja, er zijn duidelijke parallellen tussen topvoetballers en topondernemers, vooral als je kijkt naar hun omgeving, motivatiestructuur en psychologische belasting. Hieronder een overzicht van de overeenkomsten, aangevuld met nuance:
⚽️ Topvoetballers vs. 💼 Topondernemers
1. Vroege selectie en vorming in een bubbel
- Voetballers worden vanaf jonge leeftijd gescout, begeleid en getraind in een gesloten, prestatiegerichte omgeving (jeugdacademies).
- Ondernemers uit de top komen vaak ook uit selectieve omgevingen: prestigieuze universiteiten, incubators, elite-netwerken of familiale bedrijvigheid.
⟶ Beiden worden vroeg ‘geformatteerd’ in een omgeving met sterke selectie en hoge verwachtingen.
2. Monomane focus op succes
- Beide groepen worden vaak omringd door een entourage die alles faciliteert, zodat de hoofdpersoon zich volledig kan richten op ‘presteren’.
- Privézaken, administratie of zelfzorg worden uitbesteed; de wereld draait om hun ‘werk’.
⟶ De rest van het leven moet wijken voor het doel.
3. Statusgedreven hiërarchie
- Voetballers meten status aan salarissen, transfers en bekendheid.
- Ondernemers meten het aan omzet, beurswaarde, investeringen of mediaprofiel.
⟶ Geld is symbooltaal voor wie de alfa is.
4. Isolatie en wantrouwen
- Voetballers isoleren zich uit angst voor roddel, uitbuiting en social media.
- Ondernemers wantrouwen vaak de buitenwereld: concurrenten, media, investeerders, zelfs medewerkers.
⟶ Succes creëert afstand; vriendschappen worden zeldzaam, vertrouwen moeilijk.
5. Ontmenselijking door bewondering
- Beiden worden door hun omgeving tot fenomenen gemaakt, niet tot gewone mensen.
- Fans of volgers willen ‘iets van je’ — roem wordt een last.
⟶ Ze raken vervreemd van gewone ervaringen, zoals uit eten gaan of een anoniem gesprek voeren.
6. Kick en adrenaline
- Succesvolle ondernemers en voetballers zijn vaak verslaafd aan het spel, aan de spanning van winnen.
- Zelden gaat het nog om geld: het is de rush van de pitch, de wedstrijd, de overwinning.
⟶ Na pensionering zoeken ze diezelfde kick elders (startups, media, drugs, extreme hobby’s).
7. Moeite met stilvallen of ‘gewoon leven’
- De gewone wereld is voor hen saai of verwarrend.
- Voetballers die stoppen, vallen vaak in een zwart gat. Ondernemers die ‘cashen’, beginnen toch weer iets nieuws.
⟶ Het ‘normale leven’ biedt niet de structuur, spanning of erkenning die ze gewend zijn.
8. Gebrek aan zelfreflectie (vaak, niet altijd)
- Zoals Raiola zei: “De meesten weten niet waarom ze voetballen.”
- Veel ondernemers hebben evenmin gereflecteerd op hun ‘drive’, en verwarren externe erkenning met interne zingeving.
⟶ Succes is soms een vlucht voor leegte of angst om ‘gemiddeld’ te zijn.
✨ Kanttekening: er zijn ook verschillen
| Thema | Voetballer | Ondernemer |
|---|---|---|
| Fysieke limiet | Stoppen rond 35 | Kunnen doorgaan tot 80 |
| Meetbaarheid | Duidelijke cijfers (doelpunten, minuten) | Vager, meer subjectieve criteria |
| Scholing | Vaak via club gestuurd | Vaaker autodidact of academisch geschoold |
| Impact | Symbolisch, entertainment | Economisch, maatschappelijk |
📌 Conclusie
Zowel topvoetballers als topondernemers zijn uitzonderingen in hun domein, gevormd door competitie, risico, en externe verheerlijking. Ze leven vaak in een systeem waarin ze niet worden aangemoedigd om vragen te stellen als: “Waarom doe ik dit eigenlijk?” Die vraag is zeldzaam — maar essentieel om mens te blijven.
Samenvatting van “De etnografie van topvoetballers” door Simon Kuper (De Groene Amsterdammer, 9 juni 2021, nr. 23)
Simon Kuper analyseert het leven van Europese topvoetballers alsof het om een aparte stam gaat. Zijn etnografische blik onthult hoe hun levens sterk afwijken van de gemiddelde burger, gevormd door vroege selectie, extreme prestatiedruk, isolatie en onmenselijke verwachtingen.
1. Opvoeding en opleiding
Moderne topvoetballers worden al op jonge leeftijd uit hun sociale omgeving gehaald en in professionele jeugdopleidingen geplaatst. Hierdoor ontwikkelen ze zich in een beschermde, competitieve en vaak internationale bubbel. Sommige clubs eisen schoolprestaties; velen behalen dan ook hoge diploma’s, zoals het Duitse Abitur (bijv. Joshua Kimmich).
2. Kosmopolitisme en vervreemding
Door internationale carrières en migratie zijn veel spelers kosmopolieten die zich beter thuis voelen in luchthavens dan in hun land van herkomst. Ze groeien op in multiculturele teams, spreken meerdere talen, en verliezen vaak het contact met ‘gewone mensen’.
3. Isolatie en infantilisering
Spelers worden afgeschermd van dagelijkse verantwoordelijkheden. Ze besteden bijna alles uit – van financiën tot huishouding – en raken daardoor vaak vervreemd van de realiteit. Ze leven in een ‘gouden kooi’ waarin zelfs het gebruik van smartphones door omstanders als een bedreiging voelt.
4. Prestatiedruk en psychologische belasting
De psychologische eisen zijn extreem. Stress leidt regelmatig tot fysieke reacties (overgeven, diarree). Ondanks mediatraining en geld zijn veel spelers kwetsbaar voor online haat en sociale media, zoals blijkt uit de bedreigingen aan het adres van Granit Xhaka.
5. Meritocratie en groepsdynamiek
Topvoetbal functioneert als een harde meritocratie. Discriminatie komt relatief weinig voor op het veld, omdat prestaties centraal staan. Spelers zien zichzelf als winnaars van een continue selectie en beoordelen elkaar op kunnen, niet op afkomst of uiterlijk.
6. Arrogantie en vervreemding
Succes leidt vaak tot arrogantie. Veel voetballers kijken met onbegrip of minachting naar het ‘gewone’ leven. Ze ervaren fans als indringers en bouwen hun sociale kring beperkt uit, vaak tot familie en vertrouwde vrienden.
7. Geld als statussymbool
Voor voetballers is geld vooral een hiërarchisch middel. Status binnen het team wordt niet bepaald door het bedrag zelf, maar door wie het meeste verdient. Zoals Cruijff al stelde: het gaat om waardering uitgedrukt in geld, niet om geld an sich.
8. Veranderende gezinsvormen
Jonge voetballers vormen nieuwe ‘gezinsstructuren’ met hun entourage: managers, fysio’s, vrienden. Na een huwelijk verandert hun leven, maar vaak blijft er sprake van ongelijkheid en controle, zoals blijkt uit constructies met geheime rekeningen.
9. Genderkloof in voetbal
Vrouwelijke profs zoals Lieke Martens verdienen veel minder en leven soberder, al verandert dit met toenemende erkenning. De psychologische en sociale belasting blijft echter hoog.
10. De speler als onderneming
Voetballers zijn kleine bedrijven geworden. Ze beheren hun eigen merk met hulp van advocaten, mediacontrollers en persoonlijke teams. Dit leidt tot vervreemding van de club, die hen slechts als opdrachtgever ziet. Spelers zijn huurlingen geworden in kortlopende projecten als een EK.
11. Nieuwe machtsverhoudingen
De klassieke coach verdwijnt. Moderne trainers moeten onderhandelen met spelers die machtige zaakwaarnemers en grote ego’s hebben. De hiërarchie is verschoven richting de speler.
12. Politiek bewustzijn
De nieuwe generatie voetballers is beter opgeleid en mondiger. Ze durven zich steeds vaker uit te spreken, zoals bij Black Lives Matter of acties tegen racisme, ook bij het doorgaans apolitieke Oranje.
Bronvermelding:
Kuper, S. (2021, 9 juni). De etnografie van topvoetballers – Het contact met de wereld verloren. De Groene Amsterdammer, nr. 23. https://www.groene.nl (oorspronkelijke publicatie, samengevat met verwijzing naar bron en datum).
