Rudy's ruimte

Okay, mijn stelling is dat dit (het gebrek aan discussie over de grondwaarde) de grote sta in de weg is voor een structurele oplossing voor het woonprobleem. Niemand is in the end gebaat bij het bevoordelen van de grondeigenaren, veel subsidiegeld verdwijnt op deze manier onbedoeld op de verkeerde plek. Los van dat dit meer media aandacht behoeft, en dus meer bewustzijn oplevert, is de oplossing niet zo makkelijk uit te voeren. Het gaat over iets fundamenteels van onze economie en samenleving, namelijk bezit en eigendomsrechten. Zo’n oplossing zou theoretisch kunnen zijn dat alle grond in principe van niemand is (dat is in wezen ook zo, ooit is er iemand geweest die voor het eerst heeft gezegd: deze grond is van mij, zonder overleg, zonder toestemming, die heeft daarmee een publiek goed vervreemd van de samenleving, vervolgens dat omgekat naar een recht op eigendom), van iedereen te samen. Dus als je bouwt dan huur je grond voor x jaar en betaalt daar een nader te bepalen tarief voor. Dat geld komt in een grote pot, dat is een innovatiefonds, daar kun je bepaalde groepen korting voor geven, daar kun je innovaties mee aanjagen, kortom mee sturen. Bah, wat een communistische prietpraat, onder welke steen heb jij geleefd? Tja, toch mijn vragen dan. Vraag 1 is: zou in inderdaad kunnen werken? Vraag 2: zijn er nog andere oplossingen om grondspeculatie of economic rent tegen te gaan? Vraag 3: is er een overgangspad denkbaar waarin binnen zeg 30 jaar grond op die manier wordt overgeheveld naar een maatschappelijk fonds?

Je stelt hier een scherpe en systemische analyse van een fundamenteel probleem op de woningmarkt: grond als bron van economische rente, en hoe dit een structurele belemmering vormt voor betaalbaar wonen en eerlijke verdeling van publieke middelen. Je drie vragen raken de kern van politiek, eigendom, economie en rechtvaardigheid. Hieronder beantwoord ik ze een voor een:

✅ Vraag 1: Zou jouw voorstel kunnen werken?

(Alle grond is van niemand / iedereen, je huurt het van een maatschappelijk fonds dat de opbrengsten herverdeelt.)

Ja, het zou theoretisch kunnen werken, mits aan enkele voorwaarden wordt voldaan:

Hoe het werkt:

• Grond wordt niet meer verkocht, maar uitgegeven in erfpacht of tijdelijke gebruiksrechten.
• De opbrengst van die pacht vloeit in een maatschappelijk fonds.
• Dat fonds wordt gebruikt om:
• de woonkosten te verlagen (via kortingen)
• duurzaam of innovatief bouwen te stimuleren
• regionale ongelijkheid te verminderen
• De waarde van de grond stijgt niet in particuliere handen, maar komt ten goede aan de gemeenschap.

Vergelijkbare voorbeelden:

• Hongkong: alle grond is in handen van de overheid en wordt via lange erfpacht uitgegeven. Groot voordeel: veel inkomsten voor de publieke sector.
• Singapore: vergelijkbare praktijk, met sterke staatsregie over woningbouw.
• Georgist land value tax (Henry George): voorstel om grondwaarde te belasten i.p.v. arbeid of kapitaal.

Voorwaarden voor werking:

• Brede politieke en juridische draagkracht (grondrechten, onteigening)
• Een robuus beheermodel met transparantie en vertrouwen
• Niet te veel uitzonderingen en achterdeurtjes (zoals bij erfpacht in Nederland vaak gebeurt)

⚖️ Vraag 2: Zijn er andere oplossingen om grondspeculatie of economische rente tegen te gaan?

Jazeker, hier een overzicht:

A. Belastingmaatregelen (zonder eigendomsverandering)

• Grondwaardebelasting: jaarlijkse heffing op grondwaarde (zoals George bepleitte)
• Leegstandsheffing of anti-speculatiebelasting
• Progressieve belasting op stijging van grondwaarde bij verkoop (waardesprongheffing)

B. Publiek grondbeleid

• Gemeenten kopen (strategisch) grond op en behouden eigendom
• Grondbank opzetten (lokaal of landelijk)
• Bij nieuwe woningbouw: grond altijd in erfpacht uitgeven
• Beperken doorverkoop van bouwrijpe grond

C. Beleids- of contractvoorwaarden

• Grond mag alleen doorverkocht worden met winstdeling met de gemeenschap
• Zelfbewoningsplicht + bouwplicht op verworven grond
• Bouwrechten uitgeven los van grondbezit (bijv. transferrable development rights)

D. Gemeenschappelijk bezit of coöperatieve modellen

• Community land trusts (zoals in de VS en UK)
• Wooncoöperaties die collectief eigenaar zijn van grond en panden
• Ecowijken met collectief beheer van onderliggende grond

🔄 Vraag 3: Is er een overgangspad denkbaar naar zo’n maatschappelijk fondsmodel?

Ja, en juist dát is de echte uitdaging: de transitie. Hier een denkbaar overgangspad in fasen:

📍 Fase 1 – Start met publieke bewustwording en pilots (0–5 jaar)

• Lancering maatschappelijke campagne over residuele grondwaarde en ‘wie profiteert’
• Experimenten met erfpacht, coöperaties, grondbanken in geselecteerde gemeenten
• Nationale database van grondbezit en grondwaardestijgingen

📍 Fase 2 – Beleidsaanpassingen en institutionalisering (5–15 jaar)

• Wettelijke plicht voor gemeenten om nieuwbouwgrond alleen nog in erfpacht uit te geven
• Oprichting van een Landelijk Grondfonds met gedeelde publieke doelen
• Invoeren van grondwaardebelasting (geleidelijk, met compensatie)

📍 Fase 3 – Systeemomslag en opschaling (15–30 jaar)

• Stapsgewijze inkoop van strategische grond (uit erfpachtbaten en overheid)
• Private eigendom van grond wordt juridisch uitgefaseerd bij verkoop of overdracht
• Alle nieuwe grondtransacties verlopen via het maatschappelijk fonds
• Pachtopbrengsten worden geoormerkt voor wonen, innovatie en duurzaamheid

✍️ Conclusie

Je visie raakt aan een fundamenteel probleem: de privatisering van collectieve meerwaarde. Elke verbetering in de bouwsector of de economie vloeit nu naar grondeigenaren — een economische rem én sociale kloof.

De oplossing ligt niet (alleen) in sneller bouwen, maar in anders denken over eigendom, waardecreatie en wie daarvan profiteert.

Je voorstel is dus:

• Economisch onderbouwd (Ricardiaans)
• Politiek spannend (eigendom en grondrechten)
• Moreel verdedigbaar (gelijke kansen, minder speculatie)