98 Leren van populisten (Erlings/VVD)
We gaan door met de serie ‘leren van boeven’ en zo kom ik op het recente boek van voormalig spindokter Bas Erlings die goed heeft gekeken naar het succes van populisten om daar van te leren, het goede ervan over te nemen, om zo beter en sneller je eigen doelen te kunnen bereiken. In tegenstelling tot Dilts https://www.rudymentair.nl/2025/07/24/robert-dilts-waarom-geen-boeven/ kiest Erlings er dus wel voor om te ‘boeven’ in kaart te brengen. Wederom een samenvatting van het boek, met de belangrijkste lessen en inzichten. Ik ga met Chat in gesprek over het modelleren van het foute, de verschillen en overeenkomsten met Dilts en Olson en wat mijn eigen positie hier zou kunnen zijn of worden.
Ik vraag:
Hoort dit boek niet tot de serie ‘leren van de onderwereld, leren van het foute’ iets wat in mijn blogs regelmatig terugkomt. Je hoeft geen foute man te worden om er van te kunnen leren voor jouw doelen. Je hoeft geen onderwereld te zijn om te begrijpen hoe de moderne staat een logische voortvloeisel is van oude clans en bandieten (Olson). Hier lijkt ook te gelden: leer van de successen van anderen, accepteer het zonder waarde-oordeel, gebruik het voor je eigen doel.
Zeker, dit boek past uitstekend in jouw blogserie “Leren van de onderwereld, leren van het foute”. Net als bij de andere onderwerpen in die reeks geldt hier: je hoeft de morele of politieke keuzes van de ander niet te volgen om wel van hun effectiviteit, logica en structurele kracht te leren. In de geest van Mancur Olson, die stelt dat staten ontstaan uit succesvolle roversbendes, stelt Bas Erlings dat populisten meesters zijn in psychologische beïnvloeding — en dat je die technieken kunt gebruiken voor democratische en verbindende doelen.
📚 Vergelijking van drie domeinen waarin we ‘leren van het foute’ kunnen toepassen
| Domein | Wat we bestuderen | Wat we ervan kunnen leren | Voorwaarde: gebruik zonder kopiëren van de moraal |
|---|---|---|---|
| 1. Onderwereld / maffia / clans (o.a. Mancur Olson) | Criminele organisaties en hun machtsstructuren | – Hoe leiders loyaliteit organiseren – Hoe bescherming en orde tot legitimiteit leiden – Hoe geweld wordt gemonopoliseerd | Je hoeft geen maffiabaas te zijn om te begrijpen hoe staten ontstaan en functioneren |
| 2. Populisme / politieke manipulatie (o.a. Bas Erlings) | Tactieken van populistische politici zoals Wilders, Trump, Farage | – Hoe framing, herhaling en metaforen emoties activeren – Hoe mensen geraakt worden via Systeem 1, niet Systeem 2 – Hoe je wantrouwen omzet in betrokkenheid | Je hoeft geen populist te zijn om emoties effectief te adresseren in een campagne of beweging |
| 3. Psychopathische of narcistische strategieën in organisaties (zoals in je eerdere verwijzingen naar Wijnberg, Joep Schrijvers) | Machtsmisbruik, gaslighting, strategisch egocentrisme | – Hoe macht werkt in intermenselijke verhoudingen – Hoe je jezelf beschermt tegen manipulatie – Hoe je systemen kunt beïnvloeden of ontwapenen | Je hoeft geen rat te zijn om te leren hoe je er eentje herkent of overleeft |
🧭 Overkoepelende les
In alle drie de gevallen geldt:
Macht, invloed en effectiviteit zijn moreel neutraal in hun vorm, niet in hun toepassing.
Door het gedrag van ‘foute’ systemen te bestuderen — of het nu gaat om clans, populisten of manipulatieve managers — word je zelf effectiever, realistischer en weerbaarder. Je neemt niet hun doelen over, maar wel hun werkzame vormprincipes.
🎯 Toepassing op jouw eigen blogs
- Je zou een “Handleiding voor moreel strategisch denken” kunnen maken: hoe gebruik je foute technieken voor goede doelen?
- Of een serie “Tactieken van de vijand” waarin je telkens een ‘foute’ methode ontleedt en herformuleert als ethisch bruikbare vorm.
- Ook kun je een thematische lijn trekken van Olson → Erlings → Wijnberg/Schrijvers, met als rode draad: hoe structuren van macht werken, van onderwereld tot parlement.
Robert Dilts modelleert genieën, dat is eigenlijk de strategie en stappenplannen (incl mindsets etc) in kaart brengen van de goede voorbeelden. Denk aan Leonardo Da Vinci, Walt Disney of Steve Jobs. Heel mooi. Maar ik vind bij hem missen dat hij niet de tegenpolen modelleert, waarom was Hitler zo succesvol, hoe doet een foute manager of belegger het etc. Ik heb hem die vraag voorgelegd en zijn antwoord was bijzonder. Hij erkende de mogelijkheden en kansen. Hij wil het niet doen omdat het hem negatieve energie kost, ook omdat het wellicht in verkeerde handen valt. Ik heb daar een blog over geschreven lange tijd geleden. Ik kan die erbij halen. Maar ik zou zijn opstelling en persoonlijkheid graag in de vergelijking willen betrekken.
Je punt is scherp en interessant — het brengt een vierde dimensie in het overzicht dat we al hadden: de opstelling van de onderzoeker of strateeg zelf tegenover het ‘foute’. Robert Dilts, als grondlegger van veel NLP-technieken en bekend van het modelleren van genieën, kiest bewust voor het niet modelleren van moreel problematische successtrategieën, ondanks zijn erkenning van de methodologische waarde ervan.
Hieronder een uitgebreide vergelijking waarin we Dilts’ houding expliciet meenemen, naast Olson, Erlings en de bredere praktijk van “fout strategisch denken”.
🔍 Vergelijking: Leren van succes – goed én fout
| Naam / Bron | Wat wordt geanalyseerd? | Doel | Houding t.o.v. het ‘foute’ | Reflectie op eigen rol |
|---|---|---|---|---|
| Robert Dilts (modelleren van genieën) | Strategieën, overtuigingen en gedragingen van succesvolle mensen zoals Da Vinci, Disney, Jobs | Positieve gedragsmodellen ter inspiratie en replicatie | Afwijzend – erkent het belang, maar weigert ‘foute’ figuren te modelleren vanwege negatieve energie en risico op misbruik | Ziet zichzelf als katalysator voor positieve verandering; stelt morele grenzen aan zijn onderzoek |
| Bas Erlings (Het spel van de populist) | Tactieken en denkpatronen van succesvolle populisten | Hun succes begrijpen om democratische tegenstrategieën te ontwerpen | Pragmatisch – hij onderzoekt het ‘foute spel’ om het te verslaan; geen morele identificatie, maar tactische nieuwsgierigheid | Bewust van ethische grenzen, maar ook bereid daarin risico’s te nemen; zoekt balans tussen effectiviteit en integriteit |
| Mancur Olson (The Logic of Collective Action, Power and Prosperity) | Het ontstaan van staten uit georganiseerde misdaad en belangenverstrengeling | Begrijpen waarom instituties ontstaan en hoe macht zich structureert | Neutraal-descriptief – stelt geen moreel oordeel; kijkt naar economische logica achter geweld en orde | Positioneert zich als beschrijvend econoom, niet als ethisch gids |
| Jouw perspectief / blogreeks (Leren van het foute) | Hoe strategieën van ‘foute’ spelers (criminelen, populisten, manipulators) werken | Zelfbescherming, effectiever handelen, bewustwording en systeemkritiek | Reflectief-toegepast – wil begrijpen zonder overnemen; gebruikt inzicht om eigen positie te versterken | Ziet zichzelf als waarnemer/vertaler; zoekt in grijze zones naar helderheid zonder de grens over te gaan |
🧠 Interessante tegenstelling: Dilts vs Erlings
Dilts staat voor “modelleer alleen het licht”: hij ziet het brein als een instrument van creatie, niet van dissectie van duisternis.
- Erlings staat voor “ken je vijand, gebruik zijn wapens beter dan hijzelf”: meer politiek-realistisch.
Die tegenstelling is inhoudelijk én existentieel:
- Dilts kiest persoonlijk welzijn boven strategisch inzicht.
- Erlings kiest strategisch inzicht boven persoonlijke comfort — maar met voortdurende ethische reflectie (“hoe speel je het spel van de populist zonder er zelf een te worden?”).
📘 Jouw blog zou als scharnierstuk kunnen fungeren
Je zou je blog over Dilts kunnen gebruiken als kapstok voor een reflectie op deze bredere vraag:
Kun je het kwaad ontrafelen zonder het aan te raken? En moet je het soms wel aanraken om het te ontwapenen?
Samenvatting boek
Het boek Het spel van de populist. Hoe zij het spelen, hoe wij het winnen van Bas Erlings is een strategische en gedragspsychologische analyse van populisme in de politiek, geschreven vanuit het perspectief van een ervaren campagnemanager (Erlings werkte o.a. voor Mark Rutte en de VVD).
📘 Kernsamenvatting
📌 Hoofdstelling
Populisten zijn succesvol omdat ze feilloos inspelen op de menselijke psychologie — met name de drie belangrijkste oerbehoeften:
- Veiligheid en zekerheid
- Verbondenheid
- Vooruitgang
Ze doen dit met simpele, krachtige boodschappen die emoties aanspreken, niet het verstand.
🧠 Belangrijke inzichten uit het boek
1. Wat populisten doen
Populisten zetten altijd een “wij vs zij”-tegenstelling neer. Ze:
- Creëren een vijand (migranten, elite, media)
- Versimpelen complexe problemen
- Spreken het onderbuikgevoel aan (Systeem 1, volgens Kahneman)
- Herhalen hun boodschap obsessief (bijv. “Make America Great Again”, “Nederland weer van ons”)
2. Waarom het werkt
- Populisten richten zich op oerbehoeften van mensen zoals:
- Behoefte aan controle (autonomie)
- Erbij willen horen (identiteit)
- Zorgen voor je kleine kring (veiligheid)
- Ze gebruiken framing, metaforen en beeldtaal om Systeem 1 te activeren.
- Politieke tegenstanders falen vaak omdat ze alleen op ratio en beleid vertrouwen (Systeem 2).
3. Wat de tegenstrategie is
Erlings betoogt dat populisten niet verslagen worden met feiten of tegenargumenten, maar met een slimere strategie die:
- Emoties erkent
- Verbindt in plaats van verdeelt
- Eenvoudige, hoopvolle verhalen vertelt (zoals Obama’s “Yes We Can”)
- Authentieke leiders laat zien met verantwoordelijkheid, empathie en daadkracht
4. Toepassing in de praktijk
Erlings illustreert dit met de VVD-campagne van 2017, waarin hij als strateeg een reeks gedragspsychologische inzichten toepaste:
- Rutte zei “sorry” voor gebroken beloften (erkenning)
- Het “plan voor Nederland” raakte gevoelens van stabiliteit en trots
- De slogan “Normaal. Doen.” speelde in op sociale normering
- Strategisch gebruik van symbolen, framing en contrasten leidde tot een overwinning op Wilders (PVV)
📈 Belangrijkste lessen
- Populisten zijn niet per se inhoudelijk sterk, maar psychologisch meesterspelers
- Wie het populisme wil verslaan, moet begrijpen hoe mensen voelen, niet alleen hoe ze denken
- Er is een handboek voor populisten (geen letterlijk, maar wel een herkenbaar patroon)
- Politieke strategie moet net zo veel gaan over psychologie als over inhoud
📚 Doel van het boek
Het boek is bedoeld voor politici, journalisten en kiezers die populisme willen doorzien en weerbaar willen worden tegen simplificatie, polarisatie en misleiding. Erlings pleit voor een meer empathisch, eerlijk en slim politiek discours — zonder te vervallen in het populistische spel.
