Rudy's ruimte

• Wat is de kern van dit soort filmpjes? Zie onder.
• Wat is er ‘waar’ van wat er wordt beweerd? Zijn er feiten die deze visie onderbouwen?
• Hoe verhoudt deze ‘stroming’ zich tot andere stromingen in relatieland?
• Zou het zo kunnen zijn dat als je zelf in zo’n stroming gelooft (en naar die filmpjes) kijkt, dat je gedrag daar dan door wordt beïnvloed?
• Is er een vergelijking te trekken met (schijnt onderzocht te zijn) economen die door hun studie zelf rationeler en egoïstischer worden?
• De roots van die zogenaamde transactionele visie op liefde en relaties liggen toch ook in de economie? Ik kan me vaag herinneren dat Gary Becker al heel lang geleden dat soort theorieën had.
• En kan het zo zijn dat deze economische versies nu ineens in opkomst zijn (is dat zo)?
• En dat allemaal naar aanleiding van Driekus ….

En doorrrrr … Die transactionele wat koude en cynische blik op relaties … Daar waren economen toch al heel lang geleden mee bezig? Veel kritiek destijds. En al tijdje niks meer van gehoord. Economen hebben het er niet meer over. Inmiddels zit er veel meer psychologie in de economie, de stroming die we kennen onder de naam ‘behavorial economics’ (oa Kahneman, Ariely, Thaler). Maar vreemd genoeg, lijken de psychologen in de relatie-wereld juist de economie te ontdekken. Althans, dat ik wat ik met mijn beperkte blik voorbij zie komen. Zo hebben we het filmpje van de wandelaar en is er het recente boek van Orion Taraban (The value of others) die relaties puur beziet vanuit de bril van het ruilen van transacties. Taraban gebruikt alle termen die economen ook bezigen, waarde, ruil, transactie, voordeel, prijs, onderhandeling). Je zou zeggen met de blik van een econoom ’terug naar af’, een huwelijk of relatie als een rationele uitkomst van onderhandeling, we blijven bij elkaar zolang er voor beiden nog wat te halen valt. Veel mensen zullen er van gruwen, met name vrouwen vermoed ik omdat er vooral mannen kijken naar de boodschappen van Taraban. Wat is er aan de hand? Waar gaat die transactionele visie over en waarom is ie (weer) actueel (en is dat zo)? Er lijkt een link te zijn naar de opkomst van het marktdenken, naar de wereldwijde liberalisering, uiteindelijk een ook een geloof en ideologie over hoe je de wereld denkt te moeten inrichten en ordenen. En laten we de opkomst van het internetdaten niet vergeten: je partner kun je uitzoeken in een etalage waar ze zich allemaal presenteren en een simpele klik soms al genoeg is.

Dat is een uitstekende vraag. De opkomst van een transactionele visie op relaties – waarin liefde, intimiteit en verbondenheid gezien worden als ruilrelaties van waarde, diensten of behoeftes – weerspiegelt bredere economische, culturele en psychologische ontwikkelingen. Hieronder werk ik dat in samenhang uit.

1. Wat is een transactionele visie op relaties?

In een transactioneel denkkader wordt een relatie benaderd als een uitwisseling van waarde:

• “Ik geef jou emotionele steun, jij geeft mij seksuele beschikbaarheid.”
• “Als jij me respecteert en waardeert, blijf ik investeren.”
• “Zij moet mij waarderen voor mijn inzet; ik verwacht affectie of rust terug.”

Relaties worden dan bijna contractueel, gebaseerd op impliciete of expliciete afspraken en een onderliggende logica van input ↔ output.

2. Waar komt deze benadering vandaan? Economische onderstromen

🔹 Rationele keuzetheorie en nutsdenken

• In veel economische modellen wordt gedrag verklaard als nutsmaximalisatie: mensen proberen uit elke situatie het meeste voordeel te halen tegen zo laag mogelijke kosten.
• Wanneer dit denken ook op relaties wordt toegepast, ontstaan begrippen als emotionele return on investment, cost-benefit-analyse van trouwen, markwaarde van je partner of seks als ruilmiddel.
• Liefde wordt dan niet gezien als mysterieus of transcendent, maar als een vorm van schaarste-economie van aandacht, affectie en seks.

🔹 Chicago School en Becker’s theorie over gezin en huwelijk

• Econoom Gary Becker paste economische principes toe op gezin en huwelijk.
• Hij analyseerde het huwelijk als een contract dat efficiëntie oplevert door taakverdeling: de een specialiseert zich in betaald werk, de ander in zorg.
• Partnerkeuze werd gemodelleerd als een marktsysteem: mensen zoeken naar de beste ‘deal’ in termen van status, inkomen, aantrekkelijkheid.

📌 Deze visie legitimeert het idee dat liefde en relaties ‘rationeel’ georganiseerd moeten worden, en heeft veel invloed gehad in beleidsdenken én populaire cultuur.

3. Waarom wint dit nu aan terrein?

🔸 1. Neoliberale cultuur en individualisering

• In een samenleving waarin mensen voortdurend moeten optimaliseren (carrière, gezondheid, geluk), wordt ook liefde onderhevig aan die logica.
• Mensen willen “waar voor hun investering”, “grenzen aangeven”, “eigen behoeftes centraal stellen”.
• De liefde wordt een project, geen mysterie.

🔸 2. Online dating en de liefdesmarkt

• Datingapps versterken het beeld van partnerkeuze als marktsituatie: scrollen, selecteren, vergelijken, matchen.
• Begrippen als seksuele markwaarde, SMV/LMV, en hypergamie zijn common language geworden in online forums.
• Veel gebruikers reflecteren niet op de gevolgen hiervan: relaties worden geobjectiveerd, verhandelbaar, onderhandelbaar.

🔸 3. Populaire zelfhulp en coachingsindustrie

• Relatiecoaches (zoals Life 2.0) spreken over liefde als iets dat je moet managen, trainen en strategisch optimaliseren.
• Daarbij worden vaak genderrollen als marktfactoren gepresenteerd: vrouwen willen veiligheid, mannen respect, dus ruil dat.
• De taal van de markt (waarde, transactie, investering, verlies) wordt daarmee verweven met het innerlijke en relationele domein.

4. Wat zijn de gevolgen van dit denken?

5. Wat zijn alternatieven?

Tegenover dit transactionele denken staan stromingen als:

• Relationele ethiek (Buber, Levinas, Honneth): liefde als erkenning, als wederzijdse relatie, niet als ruil.
• Systemisch denken: relaties als samenhangend geheel, waarin gedrag betekenis heeft binnen context, niet los staat.
• Therapeutische modellen (EFT, schema-therapie): nadruk op hechting, emoties en patronen in plaats van verdienmodellen.
• Feministische filosofie: benadrukt dat onbetaalde zorg en liefde vaak buiten elke ‘transactie’ vallen, maar wel cruciaal zijn.

6. Reflectieve afsluiting

“Als je naar je partner kijkt als een investering, verlies je misschien uit het oog dat liefde ook een gok is.”

Transactioneel denken kan tijdelijk overzicht bieden, maar als het je dominante lens wordt, ontneem je jezelf én de ander de ruimte voor spontane zorg, tederheid, vergissing en groei. Het is begrijpelijk dat deze stroming populair is in een tijd van onzekerheid, burn-outs en relationele verwarring, maar het is goed je bewust te blijven van wat je (onbewust) overneemt.