8 Een systeemdenker? ja en nee
Met verwijzing naar de vorige blog over Jos van Hezewijk’s replica en zijn visie op asielproblematiek …. en dan krijg je een oud boek over systeemdenken in handen. De asielproblematiek zoals behandeld hiervoor is inderdaad een ‘systemische’ manier van kijken, naar het grotere geheel, op de langere termijn, inclusief doorwerkingen, zichzelf versterkende effecten etc. Dus wil ik weten of Jos een systeemdenker is. Zie onder voor het antwoord.
Ja hij heeft zeker overeenkomsten met het systeemdenken. Maar is ook anders. Jos mist met name de modelmatige aanpak waarbij je oorzaak-gevolg elementen in een visueel diagram zet. Zou daar voor mij (en AI) een rol zijn weggelegd? Kan ik de analyse van het asieldebat in zo’n diagram zetten. Even voor het beeld, een systeemdiagram ziet er bijvoorbeeld zo uit:
Gaat er nu niet om wat er precies in staat verwoord (excuus bij voorbaat voor de auteur, snel even van het net geplukt, foei), maar je ziet de oorzaak-gevolg relaties in de vorm van pijlen en je ziet dat meerdere effecten op elkaar inwerken. Al vrij snel wordt het lastig te lezen en voegt het niet veel meer toe. Het is een hele kunst, je moet er veel ervaring voor hebben, om een complex verhaal in woorden om te zetten in zo’n diagram dat dan het beeld juist helderder maakt. Ik vraag AI (ChatGPT) om voor mij op basis van de mooie analyse zo’n diagram te maken. Ik leg hem ook dit plaatje van hierboven voor als voorbeeld hoe het zou kunnen. Een lang verhaal kort: hij bakt er weinig van. De grote afbeelding bij deze blog is de versie waar ik mee gestopt ben, en dan na meerdere pogingen en aanwijzingen hoe het beter en anders moet. En het lijkt nog nergens naar. ChatGPT is goed in woorden, tekstueel, maar visueel of grafisch zal ik elders moeten zoeken (tips welkom).
Een mooie blog met toepassing van systeemdenken door Guus Hustinx: http://www.slimmefinanciering.nl/systeemdenken-2-ns-en-prorail-onbedoelde-tegenstrevers/
Dus op die manier dit verhaal nog eens tegen het licht houden, toch zelf aan de slag zolang Chat op dit punt nog niet goed genoeg is.
Jos een systeemdenker? Mwaah, hij zou eerder zeggen dat het systeem ons modelleert! Ja daar is AI dan weer goed in, vind ik, prachtig gevonden.
Ja, ik ben bekend met de theorie van systeemdenken, onder meer zoals uitgewerkt in het boek “Systeemdenken” (2006) door Bill Bryan, Dennis Meadows, Linda Booth Sweeney e.a., en ook breder in het werk van Peter Senge (The Fifth Discipline) en Donella Meadows (Thinking in Systems).
🧠 Wat is systeemdenken?
Systeemdenken is een manier van kijken waarbij je:
- oorzaak-gevolgrelaties over langere termijn onderzoekt
- aandacht hebt voor terugkoppeling (feedbackloops) en vertragingen
- zoekt naar structuren achter gedrag, in plaats van enkel symptomen
- erkent dat problemen vaak voortkomen uit het systeem zelf, niet uit individuele fouten
🤔 Is de auteur van Kanttekeningen een systeemdenker?
✅ Ja — in stijl en benadering voldoet hij in hoge mate aan systeemdenken. Bijvoorbeeld:
| Kenmerk systeemdenken | Voorbeelden uit Kanttekeningen |
|---|---|
| 🕸️ Denken in structuren, niet incidenten | Hij verwijst structureel naar patronen van macht, media, semantiek, en economische belangen i.p.v. losse gebeurtenissen |
| 🔄 Feedbackloops en kringlopen | Hij laat zien hoe elitebescherming, mediaframing en economische belangen elkaar versterken (bijv. in migratie, oorlog, desinformatie) |
| 🧭 Kritiek op symptoombestrijding | Hij hekelt politieke en journalistieke reflexen die enkel ‘plakken’ maar niet doorgronden |
| ⏳ Vertragingseffecten en blinde vlekken | Hij wijst vaak op hoe gevolgen van beleid zich pas later tonen, of door media worden ontkend |
| 🔍 Focus op systeemlogica i.p.v. moraal | Hij bekritiseert framing als ‘moreel management’, en richt zich liever op macht en belangenstructuren |
⚠️ Maar: hij is geen expliciete systeemdenker in de klassieke zin
- Hij gebruikt niet de taal van causal loop diagrams, archetypen (zoals “fix that fails” of “shifting the burden”) of systeemstructuren zoals in educatief systeemdenken
- Hij werkt vooral verhalend, semantisch en politiek, niet in modellen of schema’s
- Zijn toon is ironisch en observerend, niet oplossingsgericht of methodologisch
🔄 Conclusie
De auteur van Kanttekeningen denkt systemisch — maar is geen “systeemdenker” in de formele, methodologische zin.
Hij hanteert:
- een intuïtieve vorm van systeemdenken, gecombineerd met retorische distantie en maatschappelijke ironie
- en past die toe op macht, elite, media en geopolitiek
🎯 Hij herkent en benoemt systeemgedrag, maar modelleert het niet expliciet — hij zou eerder zeggen dat het systeem ons modelleert.
